Türkiye’de ekonomik manada son yirmi yılın kaybedeni kimdir diye sorulsa net olarak orta sınıf diyebiliriz. Türkiye tarihinde aslına bakarsan hiç bir vakit kuvvetli olmamış olan orta sınıf, son yılların neoliberal-popülist siyasetleriyle tamamıyla güç kaybetti. Üst ve alt gelir kümelerinin isteğini almaya odaklı bu siyasetler maliyetleri rutin olarak orta sınıfa yükledi. Bu sıkıntıyla ilgili olarak ülkemizde niçinse en az konuşulan, halbuki ki birinci evvel ve en hayli konuşulması gereken konulardan biri de, üst sınıfı türlü yollarla kollarken, orta sınıfı kırdıran vergi sistemi ve onun nasıl değişmesi gerektiğidir. Bu gereksinim, 2023’te iktidar olacak hükümetten bekleneceklerin de başında gelmelidir.
Türkiye’de bir toplumsal devlet sistemi evet vardır, ve dar gelirliler –yeterli olmasa da- direkt maddi yardımlar, fiyatsız sıhhat hizmeti, imar barışı yahut ucuz konut üzere kanallarla desteklenmektedir. Lakin toplumsal devlette olması gereken “varlıklıdan alıp fakire vermek” yerine, orta sınıftan alıp alt ve üst sınıflara veren, üst sınıfı çok kollayan bir sistemdir bu. Türkiye’de klasik olarak aslına bakarsanız zayıf olan, halbuki ki toplumsal gelişmenin öncüsü olması gereken orta sınıf bu türlü tamamen cılızlaşırken alt sınıf da gereğince desteklenememektedir. Toplumsal devlette olması gereken, orta sınıfın kendi yağıyla kavrulmasına imkan tanırken üst sınıftan alt sınıfa kaynak aktarmaktır. Bugün Türkiye’deki vergi sisteminde buna mahzur üç durumdan kelam edebiliriz.
Gelir vergisi orta sınıfın sırtına yüklenmiş durumda
Birinci ve en temel sorun gelir vergisinin kademelendirilme formuyla, daha net söyleyecek olursak vergi dilimlerinin çarpıcı derecede orta sınıfın aleyhine ve üst sınıfın lehine olacak biçimde düzenlenmiş olmasıdır.
2022 vergi dilimlerine özetlemek gerekirse göz atarak bunu görmek mümkün.1 Sadece 5 dilimden oluşan vergi sistemimizde, mesela aylık brüt 21 bin TL geliri olan bir vatandaşla aylık yaklaşık 74 bin TL geliri olanın tıpkı yüzde 35’lik yüksek vergi dilimine konduğunu, 74 bin TL’den daha sonra ise daha da garip halde tekrar hiç dilimleme olmadığını, bu eşikten daha sonraki hasılatların tümünün en yüksek kademe olan yüzde 40 vergi yüküne natürel olduğunu, ve teorik olarak milyonlarca TL geliri olan biriyle brüt 21 bin TL geliri olan birinin vergi yükleri içinde yalnızca yüzde 5 oranında fark olduğunu nazaranbiliriz.
Yani, ülkemizde gelir vergisi orantısız halde orta sınıfın sırtına yüklenmiş durumdadır. halbuki, bir hayli ülkede vergi sistemleri fazlaca daha fazla kademeden oluşmaktadır. Bu sayede orta sınıf, orta üst sınıf, ve en üst sınıf içinde önemli vergi farklılıkları oluşturulmakta, bir öbür deyişle, bir beyaz yakalı çalışanla bir milyoner benzeri muamale görmemektedir.
Devlet vergi toplayamıyor
Gelir vergisi kademelerindeki adaletsizliğe ek olarak, ülkemizde vergi kaçırmanın devasa yükseklikte, eksiksiz gelir vergisi ödeyen neredeyse tek ekonomik kümenin da orta sınıfın çoğunluğunu oluşturan maaşlı çalışanlar olduğunu hatırlayacak olursak, orta sınıfın belini doğrultabilmesinin mutlak suretle bir vergi reformundan geçtiğini söylemek gerekir.
İkinci olarak, daha adil bir toplum için vergi gelirlerinin birçoklarının direkt (gelir vergisi), daha azının ise dolaylı (KDV, ÖTV, vb.) vergilerden toplanması gerekir. Zira gelir vergisi kademelidir. Yani fakirden gelirinin daha az bir oranı, varlıklıdan gelirinin daha yüksek bir oranını alır. Ne varki bugün Türkiye dolaylı vergi oranının en yüksek olduğu ülkeler içinde bulunuyor.2 Bu duruma gelinmesindeki temel sebep, devletin gelir vergisini toplayamamasıdır. Bu, zayıf devlet tipinin sık rastlanan bir özelliğidir. Devlet kanunu koyar lakin uygulayamaz. Gelir vergisini kaçıranları yakalayamayan devlet, muhtaçlık duyduğu vergi gelirini, vatandaşı harcama yapma anında yakalayarak toplayacaktır. bu biçimdece toplayamadığı gelir vergilerini KDV, ÖTV üzere dolaylı vergileri yükselterek kompanse etmeye çalışır. Ama dolaylı vergilerin yüksek olması gelir adaletsizliğini artırır. Tıpkı çamaşır makinesini alan güçlü de, orta halli, de dar gelirli de birebir vergiyi ödüyorsa burada bir adaletsizlik vardır.
Üst sınıfa gelir transferi
Türkiye’de vergi sisteminin üst sınıf lehine formlandığı üçüncü kanal ise kurumlar vergisidir. Kurumlar vergisi yardımıyla aşikâr bir düzeyin üstünde geliri olan sermaye kümelerinden, yani sistemin en epey kazananlarından, alt gelir kümelerine yanlışsız gelir aktarmak mümkün olabilmektedir. Bugün pandemi ve savaş süreçleriyle bir arada gündeme oturan hayat pahalılığı ve toplumsal adalet konusunda tüm dünyada en çok konuşulan konulardan biri, kurumlar vergisinin yükseltilmesidir. Türkiye’de kurumlar vergisi 2006 yılında yüzde 30’dan yüzde 20’ye düşürüldü. Bu 10 puanlık radikal indirim direkt haziniçin, yani öbür ekonomik sınıflardan, üst sınıfa gelir transferi manasına geliyordu. Nasılsa, bu mevzudan hayli az kelam edildi. bir epey ülkede orta sınıfı ayağa kaldıracak bir karar, bizde sessizlikle karşılandı. Elbet, zayıf bir orta sınıfa sahip olmanın kararıydu bu sessizlik. 2022’de kurumlar vergisisinin yüzde 23 olarak uygulanması bekleniyor. Ama, ABD üzere hem varlıklı birebir vakitte mali manada “küçük hükümet” modelini temsil eden bir örnekte bile pandemi sürecinde yüzde 28’lere çıkarılan kurumlar vergisinin toplumsal adalet gereksiniminin hayli daha derin, yoksulluğun hayli daha yaygın olduğu ülkemizde çok düşük kaldığını söyleyebiliriz.
Yazının tamamı burada.
Türkiye’de bir toplumsal devlet sistemi evet vardır, ve dar gelirliler –yeterli olmasa da- direkt maddi yardımlar, fiyatsız sıhhat hizmeti, imar barışı yahut ucuz konut üzere kanallarla desteklenmektedir. Lakin toplumsal devlette olması gereken “varlıklıdan alıp fakire vermek” yerine, orta sınıftan alıp alt ve üst sınıflara veren, üst sınıfı çok kollayan bir sistemdir bu. Türkiye’de klasik olarak aslına bakarsanız zayıf olan, halbuki ki toplumsal gelişmenin öncüsü olması gereken orta sınıf bu türlü tamamen cılızlaşırken alt sınıf da gereğince desteklenememektedir. Toplumsal devlette olması gereken, orta sınıfın kendi yağıyla kavrulmasına imkan tanırken üst sınıftan alt sınıfa kaynak aktarmaktır. Bugün Türkiye’deki vergi sisteminde buna mahzur üç durumdan kelam edebiliriz.
Gelir vergisi orta sınıfın sırtına yüklenmiş durumda
Birinci ve en temel sorun gelir vergisinin kademelendirilme formuyla, daha net söyleyecek olursak vergi dilimlerinin çarpıcı derecede orta sınıfın aleyhine ve üst sınıfın lehine olacak biçimde düzenlenmiş olmasıdır.
2022 vergi dilimlerine özetlemek gerekirse göz atarak bunu görmek mümkün.1 Sadece 5 dilimden oluşan vergi sistemimizde, mesela aylık brüt 21 bin TL geliri olan bir vatandaşla aylık yaklaşık 74 bin TL geliri olanın tıpkı yüzde 35’lik yüksek vergi dilimine konduğunu, 74 bin TL’den daha sonra ise daha da garip halde tekrar hiç dilimleme olmadığını, bu eşikten daha sonraki hasılatların tümünün en yüksek kademe olan yüzde 40 vergi yüküne natürel olduğunu, ve teorik olarak milyonlarca TL geliri olan biriyle brüt 21 bin TL geliri olan birinin vergi yükleri içinde yalnızca yüzde 5 oranında fark olduğunu nazaranbiliriz.
Yani, ülkemizde gelir vergisi orantısız halde orta sınıfın sırtına yüklenmiş durumdadır. halbuki, bir hayli ülkede vergi sistemleri fazlaca daha fazla kademeden oluşmaktadır. Bu sayede orta sınıf, orta üst sınıf, ve en üst sınıf içinde önemli vergi farklılıkları oluşturulmakta, bir öbür deyişle, bir beyaz yakalı çalışanla bir milyoner benzeri muamale görmemektedir.
Devlet vergi toplayamıyor
Gelir vergisi kademelerindeki adaletsizliğe ek olarak, ülkemizde vergi kaçırmanın devasa yükseklikte, eksiksiz gelir vergisi ödeyen neredeyse tek ekonomik kümenin da orta sınıfın çoğunluğunu oluşturan maaşlı çalışanlar olduğunu hatırlayacak olursak, orta sınıfın belini doğrultabilmesinin mutlak suretle bir vergi reformundan geçtiğini söylemek gerekir.
İkinci olarak, daha adil bir toplum için vergi gelirlerinin birçoklarının direkt (gelir vergisi), daha azının ise dolaylı (KDV, ÖTV, vb.) vergilerden toplanması gerekir. Zira gelir vergisi kademelidir. Yani fakirden gelirinin daha az bir oranı, varlıklıdan gelirinin daha yüksek bir oranını alır. Ne varki bugün Türkiye dolaylı vergi oranının en yüksek olduğu ülkeler içinde bulunuyor.2 Bu duruma gelinmesindeki temel sebep, devletin gelir vergisini toplayamamasıdır. Bu, zayıf devlet tipinin sık rastlanan bir özelliğidir. Devlet kanunu koyar lakin uygulayamaz. Gelir vergisini kaçıranları yakalayamayan devlet, muhtaçlık duyduğu vergi gelirini, vatandaşı harcama yapma anında yakalayarak toplayacaktır. bu biçimdece toplayamadığı gelir vergilerini KDV, ÖTV üzere dolaylı vergileri yükselterek kompanse etmeye çalışır. Ama dolaylı vergilerin yüksek olması gelir adaletsizliğini artırır. Tıpkı çamaşır makinesini alan güçlü de, orta halli, de dar gelirli de birebir vergiyi ödüyorsa burada bir adaletsizlik vardır.
Üst sınıfa gelir transferi
Türkiye’de vergi sisteminin üst sınıf lehine formlandığı üçüncü kanal ise kurumlar vergisidir. Kurumlar vergisi yardımıyla aşikâr bir düzeyin üstünde geliri olan sermaye kümelerinden, yani sistemin en epey kazananlarından, alt gelir kümelerine yanlışsız gelir aktarmak mümkün olabilmektedir. Bugün pandemi ve savaş süreçleriyle bir arada gündeme oturan hayat pahalılığı ve toplumsal adalet konusunda tüm dünyada en çok konuşulan konulardan biri, kurumlar vergisinin yükseltilmesidir. Türkiye’de kurumlar vergisi 2006 yılında yüzde 30’dan yüzde 20’ye düşürüldü. Bu 10 puanlık radikal indirim direkt haziniçin, yani öbür ekonomik sınıflardan, üst sınıfa gelir transferi manasına geliyordu. Nasılsa, bu mevzudan hayli az kelam edildi. bir epey ülkede orta sınıfı ayağa kaldıracak bir karar, bizde sessizlikle karşılandı. Elbet, zayıf bir orta sınıfa sahip olmanın kararıydu bu sessizlik. 2022’de kurumlar vergisisinin yüzde 23 olarak uygulanması bekleniyor. Ama, ABD üzere hem varlıklı birebir vakitte mali manada “küçük hükümet” modelini temsil eden bir örnekte bile pandemi sürecinde yüzde 28’lere çıkarılan kurumlar vergisinin toplumsal adalet gereksiniminin hayli daha derin, yoksulluğun hayli daha yaygın olduğu ülkemizde çok düşük kaldığını söyleyebiliriz.
Yazının tamamı burada.