Daha evvel bir daha Paraanaliz.com’da yayınlanan “Fiyatla değil, itimatla satış yapılan bir kainatta yeni ilişkiler” yazımda Türkiye’de makine imalat kesiminin gelişmenini pandemi tesirinden bağımsız olarak değerlendirmeye çalışmış ve pandemi süreciyle bağıntılı olarak yeni periyoda dair birtakım notlar paylaşmıştım.
Makine İhracatçıları Birliği olarak, yakın periyotta “Makine Dalında İthal İkameci Siyasetlerin Makine, İmalat Sanayi ve Türkiye İktisadı Üzerindeki Etkileri” ismiyle yeni bir rapor daha yayımlayacağız. Avrupa’nın en kuvvetli makine imalatçılarından biri olan ülkemizde güya hiç bir üretim altyapısı yokmuşçasına, ithalata bağımlı hissetmemize niye olan önyargılarımızla bir sefer daha yüzleşmemizi sağlayacak bu raporun, dalımızın tüm paydaşları tarafınca ilgiyle karşılanacağına inanıyorum. Artık, bu rapor kapsamında kaleme aldığım yeni yazımla, sektörel gelişmemizin tarihi art planı ve mukayeseli durumu hakkında sizlerle kimi notlar paylaşmak istiyorum.
“Yatırım teşvik sistemi hakikat biçimde kurgulanırsa ne olur?”
İrtibat ve bilgi akışının büyük bir sürat kazandığı dünyada, bölüm önderi ülkelerin bulundukları pozisyona nasıl ve neler yaparak geldikleri artık zımnî bir bilgi değil. Tüm açık kaynaklardan ve ticari deneyimlerimizden faydalanarak bizler de ülkemiz ve dalımız için makine bölümünün kıymetini, dinamiklerini ve niye ayrıcalıklı, pilot kesim olarak kıymetlendirilmesi gerektiğini yazıyor, tüm paydaşlarımız ve kamu ile de paylaşıyoruz. Tespit ve tekliflerimizin kamu tarafınca da değerlendirildiğini görmek bizleri mutlu ediyor. Geldiğimiz noktada kritik soru; “üzerinde konsensus sağlanan stratejik siyasetlerin niye sektörel düzlemde uygulanamadığı ya da gereği ve ehemmiyeti kadar katı olunamadığıdır?”
Türkiye’nin makine üretim ve dış ticaretinde sergilediği performans, yalnızca rakip ülkelerin makine kesimlerinin değil, ülkemizin başka kesimlerinin performansının da üzerindedir. Türkiye’nin ihracatı son 20 yılda makine dalı artışı kadar süratli artabilseydi, ki her kesimin eşit formda desteklendiği durumda bunun gerçekleşmesi beklenirdi, bugün 450 milyar doları bulacak idi. Lakin ihracatımız bu düzeye gelmediği üzere, geride bıraktığımız 20 yılda 500 milyar dolarımızı rakip ülkelerin makinelerine verdik. Makine bölümünün başarısı 20 yıl evvel 2 milyar dolar olan ihracatını bugün 23 milyar dolara ulaştırmış olmasından epeyce, bu sürecin çabucak tamamını özgür ithalatın ezici baskısı altında geçirmiş olmasındadır. Genel olarak bilinen Türkiye ithal etmeden ihracat yapamaz tezi makine dalı için yanlışsız değildir!
Bu yalın gerçeği ortaya koyan “Makine Dalında İthal İkameci Siyasetlerin Makine, İmalat Sanayi ve Türkiye İktisadı Üzerindeki Etkileri” raporumuzun epeyce sade bir gayesi bulunmaktadır: “sadece yatırım teşvik sistemi kapsamında ithal makinelerin yarısı yerine yerli makineler tercih edilmiş olsa, sektörel ve de ülke geneli manasında durumumuz ne olurdu?” sorusuna bir cevap aramak.
Bir öbür deyişle, teşvik sistemimiz yerli-yabancı makine ayırımı yapsa, bütün makineler yerine kendi ürettiğimiz makinelere bir avantaj sağlasa, hatta hami önlemleri ortadan kaldırarak ucuz, dampingli ve niteliksiz makinelerin haksız rekabetine meydan vermese ne olurdu? yıllardır mahsurlarından bahsetmiş olduğumiz teşvik düzenekleri nelere mal oldu? Bugün bir biçimde irdelenmekte ve müdahale görmekte olan sistem, ki yeryüzünde bir gibisi yoktur, yanlışsız biçimde kurgulanırsa ülkeye katkısı ne olacaktır?
“Hegemonya bağlantılarını gözden geçirerek ‘Yeni’ bir şeye ulaşmalıyız”
Sektörel gelişmelerden kaynaklı olarak bizim değişik bir kalkınma modeli önerdiğimiz düşünülebilir, hatta bunun geçmişte uygulanan “İthal İkameci Endüstrileşme Modeli”ne epey benzediği bile öne sürülebilir. Bu, iki açıdan gerçek değildir. Birincisi, saf ve her kaide altında geçerli kalkınma modelleri yoktur. İkincisi, her ülke ve kesim bilgili pozisyonuna bakılırsa bir modellemede bulunabilir ve bu modelleme hem klasik, ortodoks ögeler tıpkı vakitte çağdaş vakit gerekliliklerinden dolayı vaktin ruhuna uygun ögeler içerebilir.
1980’lı senelerda gerek ülkemizde gerekse de dünyanın öteki ülkelerinde İhracata Dayalı Endüstrileşme Modeli uygulanmaya başladı. Klasik dış ticaret teorileri/kalkınma teorileri 1990’lı senelerdan itibaren ve 2000’li senelerda daha net olmak üzere bir nevi “geçerliliğini” yitirdi. Her manada neo-liberal fikir ve bu fikrin kıymet, etik tanımaz “serbest” hali baskın geldi. Hâlihazırda tüm dünyada sürdürülebilir kılınabilecek bir kalkınmanın gereklerini tartışıyor biçimdeysek, bu büyük oranda dünyamızın 1990’lardan daha sonra girdiği çıkmazın bir kararıdur. ötürüsıyla geçmişte ve farklı datalar ışığında gelişmiş modellemelere biraz uzaklıklı bakmamız, kendi datalı durumumuzu, global aktör ve hegemonya bağlarını tekrar gözden geçirerek “yeni” bir şeye ulaşmamız lazım.
“İthalata bağımlılık mutlak bir gerçek mi, yoksa muğlak bir söz mi?”
1980’li senelerdan daha sonra uygulamaya aldığımız ihracata dayalı endüstrileşme modeli fazlaca büyük kayıplar verdirse de bizi bugün fazlaca farklı bir pozisyona getirmiştir. Avrupa Birliği ile Gümrük Mutabakatı bu manada bir milattır. Ama bu vakitten daha sonra artan oranda geliştirilen piyasa enstrümanları (gümrük muahedeleri, STA’lar) özellikle 2000’li senelerda kendini “gizli”, “dolaylı korumalar”a bıraktı; zira kapitalist ülkeler ithalatlarını kendilerinin belirledikleri kriterlere göre yaptı.
Gelişmiş ülkeler stratejik eser kümelerine tarife dışı maniler koymayı, teknoloji sınırlamaları getirmeyi hala sürdürüyorlar. Patent sayılarının yüksekliği, yani tekniğini korumak uğraşları bunun bir diğer tabiridir. Nihayetinde bu büyük maliyetler, satılan malın maliyeti ortasındadır ve ithalata mecbur toplumlarca ödenmektedir. Teknoloji korundukça fazlaca para kazanmanın temel yeri olarak pekişecek, takip eden ülkelerle fark açılacaktır.
Bugün ülkemizde sıkça şahit olduğumuz bir argüman, ihracatın ithalata fazlaca bağımlı olduğudur. Bu muğlak tabir dış ticaretten açık veriyor olmamıza dayanarak zuhur ettiği belirli olsa da, bir genellemeye yol açması ve hatta bu niyetle kullanılıyor olması niçiniyle sakıncalıdır. “İthalat yapmazsak ihracat yapamıyoruz”, “mallarımızın katma kıymeti hayli düşük”, “bağımlıyız” vs. fikir, stratejik yaklaşıldığında, yani katma bedeli yüksek kollarımızı öne çıkarmayı, görülür hale getirmeyi becerdikçe temelsiz kalacaktır.
“Biz ithalata lakin Almanya kadar bağımlıyız”
OECD, Türkiye’nin makine ihracatının yarattığı %76,7’lik yerli katma kıymet oranı ile %77 yerli katma bedel oranı sağlayan Almanya’nın çabucak akabinde geldiğini belirledi. Rastgele bir kısımda, üstelik de teknolojik bir kısımda, OECD altıncısı olan bir ülkenin “ithalata bağlıyım” diye hayıflanma hakkı yoktur; zira Türkiye ithalata lakin Almanya kadar bağımlıdır.
Temel olan, Almanya kadar makine üretip üretmemek, makiniçin dış ticaret açığı vermemek, makine ithalatını değil yatırımını ve imalatını öncelemek, ölçeklerini büyüterek daha da süratli teknoloji geliştirmek ve fon yaratmaktır. Makine imalatçımızın daha rekabetçi olabilmesi için gerek duyduğu endüstriyel elektronik ve mühendislik gereçlerinde yerli alternatifleri oluşturmak ve çoğaltmaktır. Bunun yolu ise evvelden buyrukta makine imalatımızın azami ölçüde desteklenmesi, niteliksiz malların rekabetinden korunması ve yatırım ve faaliyet ortamında ayrıcalıklı kılınmasından geçmektedir. Üstelik en az Almanya’nın kendi imalatçılarını kolladığı kadar…
“Ekonomiye her yıl 66 milyar TL katkı sağlanabilirdi”
Bu çalışmada imalat endüstrinin makine talebine odaklanılmasının temel niçini, 2020 yılında teşvik sistemi kapsamında yapılan ithalatın yüzde 77’sinin imalat sanayiince üstlenilmiş oluşudur. Öte yandan, ithal makinelere ilginin öteki dallarda yüzde 31, imalat sanayiinde yüzde 70 oluşu da bu odaklanmayı gerekli kılmıştır.
Sonuç bence hayli çarpıcı: imalat sanayii 2020 yılında ithal ettiği makinelerin yarısını dahi yerli imalatçıdan alsa dalımızın üretimi 45,5 milyar TL artacak, biz hariç genel imalat sanayiine 11,4 milyar TL’lık üretim yaptırma imkânımız olacak, imalat sanayii haricindeki dallara de 10,2 milyar TL kazandırılarak ülke iktisadına 66,1 milyar TL’lık katkı sağlanacaktı. Öte yandan yerli katma kıymet 33,6 milyar TL artacak, bunun 6,4 milyar TL’si çalışan kısma aktarılmış olacak idi. İmalat sanayiinin katma paha artışı 42,3 milyar TL olurken, ülke iktisadı genelindeki katma kıymet artışı ise (vergiler hariç) 51,6 milyar TL’yi bulacaktı.
“Makine 10 yılda 760 milyar TL ek büyüme sağlayabilir”
Daha kıymetli bir tespit, yatırım teşvik dokümanları kapsamında ithal edilecek makinelerin 2021-2030 periyodunda yarısının yerli olarak karşılanması durumunda ülke iktisadına 2021 fiyatlarıyla 760 milyar TL’lik bir büyüklük sağlanacağı ve bunun 593 milyar TL’sinin yerli katma paha olarak ortaya çıkacağıdır.
bu biçimde, bölümün yerlileşmesinin hem kendine tıpkı vakitte imalat sanayiine ve iktisadın tamamına yayılacak katkısına bakarak, üretilen ve üretilme potansiyeli olan bütün makine ve ekipmanları ithalat karşısında dezavantajlı duruma düşüren siyasetleri gözden geçirmek acil hale gelmiştir. Son devirde bir kısım makinenin ithalatını cazip olmaktan çıkaran siyasetlerin yaygınlaştırılmasının neler sağlayabileceğini artık hesaplayabiliyor ve tartışmaya açabiliyoruz.
Heterodoks siyasetlerin, bilhassa yönelişin bariz hale geldiği ithal ikamesi konusunda, dünya gündemine süratlice geleceğini öngörmek mesnetsiz olmayacaktır. İhracat artışı için ithal ikameci kimi metotlar klâsik uygulamalardan farklı biçimde kurgulanabilecektir. Tek taraflı ticaretin savunulması, istenilmesi, talep edilmesi bilhassa makine imalatı üzere teknolojik alanlarda inanılmaz yasaldır. Kendi ismine ve ülkesi ismine büyük riskler üstüne alan sermayedarın, temel bilimlerin geliştirilmesine yönelik devlet siyasetleri talebi de birebir kıymette görülmelidir.
Kutlu Karavelioğlu
Makine İhracatçıları Birliği Lideri
Son not: Türkiye’nin Makinecileri’nin ülkemizin endüstriyel gelişmenine katkı sağlamak ve bilimsel metotlara ürettiği bilgiyle tüm kesimlere data sunmak üzere yayımladığı tüm raporlara Makine İhracatçıları Birliği resmi web sitesinden ulaşabilirsiniz: https://www.makinebirlik.com/Tr/Raporlar
Makine İhracatçıları Birliği olarak, yakın periyotta “Makine Dalında İthal İkameci Siyasetlerin Makine, İmalat Sanayi ve Türkiye İktisadı Üzerindeki Etkileri” ismiyle yeni bir rapor daha yayımlayacağız. Avrupa’nın en kuvvetli makine imalatçılarından biri olan ülkemizde güya hiç bir üretim altyapısı yokmuşçasına, ithalata bağımlı hissetmemize niye olan önyargılarımızla bir sefer daha yüzleşmemizi sağlayacak bu raporun, dalımızın tüm paydaşları tarafınca ilgiyle karşılanacağına inanıyorum. Artık, bu rapor kapsamında kaleme aldığım yeni yazımla, sektörel gelişmemizin tarihi art planı ve mukayeseli durumu hakkında sizlerle kimi notlar paylaşmak istiyorum.
“Yatırım teşvik sistemi hakikat biçimde kurgulanırsa ne olur?”
İrtibat ve bilgi akışının büyük bir sürat kazandığı dünyada, bölüm önderi ülkelerin bulundukları pozisyona nasıl ve neler yaparak geldikleri artık zımnî bir bilgi değil. Tüm açık kaynaklardan ve ticari deneyimlerimizden faydalanarak bizler de ülkemiz ve dalımız için makine bölümünün kıymetini, dinamiklerini ve niye ayrıcalıklı, pilot kesim olarak kıymetlendirilmesi gerektiğini yazıyor, tüm paydaşlarımız ve kamu ile de paylaşıyoruz. Tespit ve tekliflerimizin kamu tarafınca da değerlendirildiğini görmek bizleri mutlu ediyor. Geldiğimiz noktada kritik soru; “üzerinde konsensus sağlanan stratejik siyasetlerin niye sektörel düzlemde uygulanamadığı ya da gereği ve ehemmiyeti kadar katı olunamadığıdır?”
Türkiye’nin makine üretim ve dış ticaretinde sergilediği performans, yalnızca rakip ülkelerin makine kesimlerinin değil, ülkemizin başka kesimlerinin performansının da üzerindedir. Türkiye’nin ihracatı son 20 yılda makine dalı artışı kadar süratli artabilseydi, ki her kesimin eşit formda desteklendiği durumda bunun gerçekleşmesi beklenirdi, bugün 450 milyar doları bulacak idi. Lakin ihracatımız bu düzeye gelmediği üzere, geride bıraktığımız 20 yılda 500 milyar dolarımızı rakip ülkelerin makinelerine verdik. Makine bölümünün başarısı 20 yıl evvel 2 milyar dolar olan ihracatını bugün 23 milyar dolara ulaştırmış olmasından epeyce, bu sürecin çabucak tamamını özgür ithalatın ezici baskısı altında geçirmiş olmasındadır. Genel olarak bilinen Türkiye ithal etmeden ihracat yapamaz tezi makine dalı için yanlışsız değildir!
Bu yalın gerçeği ortaya koyan “Makine Dalında İthal İkameci Siyasetlerin Makine, İmalat Sanayi ve Türkiye İktisadı Üzerindeki Etkileri” raporumuzun epeyce sade bir gayesi bulunmaktadır: “sadece yatırım teşvik sistemi kapsamında ithal makinelerin yarısı yerine yerli makineler tercih edilmiş olsa, sektörel ve de ülke geneli manasında durumumuz ne olurdu?” sorusuna bir cevap aramak.
Bir öbür deyişle, teşvik sistemimiz yerli-yabancı makine ayırımı yapsa, bütün makineler yerine kendi ürettiğimiz makinelere bir avantaj sağlasa, hatta hami önlemleri ortadan kaldırarak ucuz, dampingli ve niteliksiz makinelerin haksız rekabetine meydan vermese ne olurdu? yıllardır mahsurlarından bahsetmiş olduğumiz teşvik düzenekleri nelere mal oldu? Bugün bir biçimde irdelenmekte ve müdahale görmekte olan sistem, ki yeryüzünde bir gibisi yoktur, yanlışsız biçimde kurgulanırsa ülkeye katkısı ne olacaktır?
“Hegemonya bağlantılarını gözden geçirerek ‘Yeni’ bir şeye ulaşmalıyız”
Sektörel gelişmelerden kaynaklı olarak bizim değişik bir kalkınma modeli önerdiğimiz düşünülebilir, hatta bunun geçmişte uygulanan “İthal İkameci Endüstrileşme Modeli”ne epey benzediği bile öne sürülebilir. Bu, iki açıdan gerçek değildir. Birincisi, saf ve her kaide altında geçerli kalkınma modelleri yoktur. İkincisi, her ülke ve kesim bilgili pozisyonuna bakılırsa bir modellemede bulunabilir ve bu modelleme hem klasik, ortodoks ögeler tıpkı vakitte çağdaş vakit gerekliliklerinden dolayı vaktin ruhuna uygun ögeler içerebilir.
1980’lı senelerda gerek ülkemizde gerekse de dünyanın öteki ülkelerinde İhracata Dayalı Endüstrileşme Modeli uygulanmaya başladı. Klasik dış ticaret teorileri/kalkınma teorileri 1990’lı senelerdan itibaren ve 2000’li senelerda daha net olmak üzere bir nevi “geçerliliğini” yitirdi. Her manada neo-liberal fikir ve bu fikrin kıymet, etik tanımaz “serbest” hali baskın geldi. Hâlihazırda tüm dünyada sürdürülebilir kılınabilecek bir kalkınmanın gereklerini tartışıyor biçimdeysek, bu büyük oranda dünyamızın 1990’lardan daha sonra girdiği çıkmazın bir kararıdur. ötürüsıyla geçmişte ve farklı datalar ışığında gelişmiş modellemelere biraz uzaklıklı bakmamız, kendi datalı durumumuzu, global aktör ve hegemonya bağlarını tekrar gözden geçirerek “yeni” bir şeye ulaşmamız lazım.
“İthalata bağımlılık mutlak bir gerçek mi, yoksa muğlak bir söz mi?”
1980’li senelerdan daha sonra uygulamaya aldığımız ihracata dayalı endüstrileşme modeli fazlaca büyük kayıplar verdirse de bizi bugün fazlaca farklı bir pozisyona getirmiştir. Avrupa Birliği ile Gümrük Mutabakatı bu manada bir milattır. Ama bu vakitten daha sonra artan oranda geliştirilen piyasa enstrümanları (gümrük muahedeleri, STA’lar) özellikle 2000’li senelerda kendini “gizli”, “dolaylı korumalar”a bıraktı; zira kapitalist ülkeler ithalatlarını kendilerinin belirledikleri kriterlere göre yaptı.
Gelişmiş ülkeler stratejik eser kümelerine tarife dışı maniler koymayı, teknoloji sınırlamaları getirmeyi hala sürdürüyorlar. Patent sayılarının yüksekliği, yani tekniğini korumak uğraşları bunun bir diğer tabiridir. Nihayetinde bu büyük maliyetler, satılan malın maliyeti ortasındadır ve ithalata mecbur toplumlarca ödenmektedir. Teknoloji korundukça fazlaca para kazanmanın temel yeri olarak pekişecek, takip eden ülkelerle fark açılacaktır.
Bugün ülkemizde sıkça şahit olduğumuz bir argüman, ihracatın ithalata fazlaca bağımlı olduğudur. Bu muğlak tabir dış ticaretten açık veriyor olmamıza dayanarak zuhur ettiği belirli olsa da, bir genellemeye yol açması ve hatta bu niyetle kullanılıyor olması niçiniyle sakıncalıdır. “İthalat yapmazsak ihracat yapamıyoruz”, “mallarımızın katma kıymeti hayli düşük”, “bağımlıyız” vs. fikir, stratejik yaklaşıldığında, yani katma bedeli yüksek kollarımızı öne çıkarmayı, görülür hale getirmeyi becerdikçe temelsiz kalacaktır.
“Biz ithalata lakin Almanya kadar bağımlıyız”
OECD, Türkiye’nin makine ihracatının yarattığı %76,7’lik yerli katma kıymet oranı ile %77 yerli katma bedel oranı sağlayan Almanya’nın çabucak akabinde geldiğini belirledi. Rastgele bir kısımda, üstelik de teknolojik bir kısımda, OECD altıncısı olan bir ülkenin “ithalata bağlıyım” diye hayıflanma hakkı yoktur; zira Türkiye ithalata lakin Almanya kadar bağımlıdır.
Temel olan, Almanya kadar makine üretip üretmemek, makiniçin dış ticaret açığı vermemek, makine ithalatını değil yatırımını ve imalatını öncelemek, ölçeklerini büyüterek daha da süratli teknoloji geliştirmek ve fon yaratmaktır. Makine imalatçımızın daha rekabetçi olabilmesi için gerek duyduğu endüstriyel elektronik ve mühendislik gereçlerinde yerli alternatifleri oluşturmak ve çoğaltmaktır. Bunun yolu ise evvelden buyrukta makine imalatımızın azami ölçüde desteklenmesi, niteliksiz malların rekabetinden korunması ve yatırım ve faaliyet ortamında ayrıcalıklı kılınmasından geçmektedir. Üstelik en az Almanya’nın kendi imalatçılarını kolladığı kadar…
“Ekonomiye her yıl 66 milyar TL katkı sağlanabilirdi”
Bu çalışmada imalat endüstrinin makine talebine odaklanılmasının temel niçini, 2020 yılında teşvik sistemi kapsamında yapılan ithalatın yüzde 77’sinin imalat sanayiince üstlenilmiş oluşudur. Öte yandan, ithal makinelere ilginin öteki dallarda yüzde 31, imalat sanayiinde yüzde 70 oluşu da bu odaklanmayı gerekli kılmıştır.
Sonuç bence hayli çarpıcı: imalat sanayii 2020 yılında ithal ettiği makinelerin yarısını dahi yerli imalatçıdan alsa dalımızın üretimi 45,5 milyar TL artacak, biz hariç genel imalat sanayiine 11,4 milyar TL’lık üretim yaptırma imkânımız olacak, imalat sanayii haricindeki dallara de 10,2 milyar TL kazandırılarak ülke iktisadına 66,1 milyar TL’lık katkı sağlanacaktı. Öte yandan yerli katma kıymet 33,6 milyar TL artacak, bunun 6,4 milyar TL’si çalışan kısma aktarılmış olacak idi. İmalat sanayiinin katma paha artışı 42,3 milyar TL olurken, ülke iktisadı genelindeki katma kıymet artışı ise (vergiler hariç) 51,6 milyar TL’yi bulacaktı.
“Makine 10 yılda 760 milyar TL ek büyüme sağlayabilir”
Daha kıymetli bir tespit, yatırım teşvik dokümanları kapsamında ithal edilecek makinelerin 2021-2030 periyodunda yarısının yerli olarak karşılanması durumunda ülke iktisadına 2021 fiyatlarıyla 760 milyar TL’lik bir büyüklük sağlanacağı ve bunun 593 milyar TL’sinin yerli katma paha olarak ortaya çıkacağıdır.
bu biçimde, bölümün yerlileşmesinin hem kendine tıpkı vakitte imalat sanayiine ve iktisadın tamamına yayılacak katkısına bakarak, üretilen ve üretilme potansiyeli olan bütün makine ve ekipmanları ithalat karşısında dezavantajlı duruma düşüren siyasetleri gözden geçirmek acil hale gelmiştir. Son devirde bir kısım makinenin ithalatını cazip olmaktan çıkaran siyasetlerin yaygınlaştırılmasının neler sağlayabileceğini artık hesaplayabiliyor ve tartışmaya açabiliyoruz.
Heterodoks siyasetlerin, bilhassa yönelişin bariz hale geldiği ithal ikamesi konusunda, dünya gündemine süratlice geleceğini öngörmek mesnetsiz olmayacaktır. İhracat artışı için ithal ikameci kimi metotlar klâsik uygulamalardan farklı biçimde kurgulanabilecektir. Tek taraflı ticaretin savunulması, istenilmesi, talep edilmesi bilhassa makine imalatı üzere teknolojik alanlarda inanılmaz yasaldır. Kendi ismine ve ülkesi ismine büyük riskler üstüne alan sermayedarın, temel bilimlerin geliştirilmesine yönelik devlet siyasetleri talebi de birebir kıymette görülmelidir.
Kutlu Karavelioğlu
Makine İhracatçıları Birliği Lideri
Son not: Türkiye’nin Makinecileri’nin ülkemizin endüstriyel gelişmenine katkı sağlamak ve bilimsel metotlara ürettiği bilgiyle tüm kesimlere data sunmak üzere yayımladığı tüm raporlara Makine İhracatçıları Birliği resmi web sitesinden ulaşabilirsiniz: https://www.makinebirlik.com/Tr/Raporlar