“Zorluk yeni kanılarda değil, eskilerinden kurtulmakta yatar.” John Maynard Keynes
İktisat biliminin en bilinen hipotezlerinden birisi ‘bir ülke parasını devalüe ederse ihracatı artar, ithalatı düşer’ formunda formüle edilen tezdir.
Evvel kimi kavramlara açıklık getirelim. Temel olarak iki cins kur rejimi vardır: Sabit kur rejimi, Dalgalı kur rejimi.
Sabit kur rejiminde; mahallî para ünitesinin kıymeti, öteki bir para ünitesinin yahut para üniteleri sepetinin kıymetine yahut altın üzere diğer bir bedele bakılırsa ilan edilir. Bu eşitlik bir sefer ilan edilince bir süre değişmez sabit kalır. Şayet değişmesi gerekiyorsa bu biçimde mahallî para ünitesinin kıymeti düşürülür (devalüasyon) ya da yükseltilir (revalüasyon) ve yeni bir eşitlik ortaya çıkar. Devalüasyon; sabit kur sistemi uygulayan bir iktisadın parasının yabancı paralar karşısındaki kıymetinin, bir öteki deyişle dış satın alma gücünün, hükûmetçe alınan bir kararla düşürülmesidir. Bunun zıddının yapılması da revalüasyondur.
Dalgalı kur rejiminde lokal para ünitesinin yabancı paralara göre pahası arz ve talep kuralları çerçevesinde piyasada belirlenir. Bu rejimde paranın dış pahası piyasadaki duruma bakılırsa her an ya düşer ya da yükselir. Dalgalı kur rejiminde para ünitesinin dış pahasında yaşanan düşüşlere devalüasyon değil paha kaybı denir. Sabit kur rejimi bütün dünyada uzun yıllar sürdürüldüğü için oradan kalan alışkanlıkla beşerler bugünkü dalgalı kur rejiminde ortaya çıkan paha kayıplarına da devalüasyon diyorlar. Bu ifadeyi dalgalı kur rejiminde kullanmak iktisat literatürü açısından yanlıştır.
‘Ülke parasının pahası düşerse o ülkenin ihracatı artar, ithalatı azalır’ formunda formüle edilen tezin hakikat olduğu devir sabit kur rejiminin dünyada geçerli olduğu periyottu. O periyotta her ülke parasının dış bedelini rezerv paralara sabitliyordu. bu biçimde bir ortamda bir ülke devalüasyon yaptığında öteki ülkelerin para ünitesinin pahası değişmediği için devalüasyon yapan ülkenin parası ucuzluyor ve ihracatı artarken ithalatı düşüyordu. Kuşkusuz bunun kesinlikle bu biçimde olması gerekmiyordu fakat genel durum böyleydi. Demek ki sabit kur rejiminin global sistemde geçerli olduğu ya da en azından yüklü olduğu bir devirde bir ülke parasının dış bedelini düşürürse ve şayet Marshall – Lerner koşuluna da uygun bir ihracat ve ithalat yapısı var ise ülkenin ihracatı artar, ithalatı düşer.
Sanki tıpkı durum dalgalı kur rejiminde de geçerli midir? Öncelikle şunu bir kere daha vurgulayalım; dalgalı kur rejiminde devalüasyon olmaz, yani bir ülke parasının bedelini alacağı kararla düşüremez, bu paha kaybı (ya da kazancı) piyasada arz ve talebe nazaran olur. İkinci olarak da şunu vurgulayalım; dalgalı kur rejiminin global manada geçerli olduğu günümüz şartlarında her gün, her an bütün paraların pahası değişebilir. Bu durumda sabit kur rejiminde bir ülke devalüasyon yaptığında malları ucuzladığı için ihracatı artarken, dalgalı kur rejiminde misal biroldukca ülkenin parası paha kaybettiği için birebir tesir ortaya çıkmaz. Bir öteki deyişle dalgalı kur rejiminde benzeri şartlarda olan ülkelerin para üniteleri, hepsi birebir anda olmasa bile muhtemelen peş peşe kıymet kayıpları yaşadığı yani hepsinin malı ucuzladığı için, parasının dış kıymet kaybından ihracat ve ithalat konusunda sabit kur rejimindeki kadar fayda sağlayamaz.
Bu durumu Türkiye özelinde bir grafik sayesinde gösterelim (grafikte kullandığım datalar ve bu bilgilere ait kaynaklar yazının altındaki ekte yer alıyor):
Grafik bize 2013 yılından bu yana USD/TL kurlarını (yeşil), ihracat (mavi) ve ithalat (kırmızı) fiyatlarını (Dolar olarak) gösteriyor. Görüleceği üzere Dolardaki bedel kaybının sürekliliği ve yüksekliğine karşılık ne ihracatta beklenen artış ne de ithalatta beklenen gerileme kelam konusu olmuş.
FÖŞ anlattı: Güç Krizi dünyanın belini büker, Türkiye’ye nasıl yansır?
Erdal Sağlam: Büyükler hapşırdıkça ekonomimiz hasta kalacak
Murat Berk strateji notu: Raskolnikov’un düşü
İktisat biliminin en bilinen hipotezlerinden birisi ‘bir ülke parasını devalüe ederse ihracatı artar, ithalatı düşer’ formunda formüle edilen tezdir.
Evvel kimi kavramlara açıklık getirelim. Temel olarak iki cins kur rejimi vardır: Sabit kur rejimi, Dalgalı kur rejimi.
Sabit kur rejiminde; mahallî para ünitesinin kıymeti, öteki bir para ünitesinin yahut para üniteleri sepetinin kıymetine yahut altın üzere diğer bir bedele bakılırsa ilan edilir. Bu eşitlik bir sefer ilan edilince bir süre değişmez sabit kalır. Şayet değişmesi gerekiyorsa bu biçimde mahallî para ünitesinin kıymeti düşürülür (devalüasyon) ya da yükseltilir (revalüasyon) ve yeni bir eşitlik ortaya çıkar. Devalüasyon; sabit kur sistemi uygulayan bir iktisadın parasının yabancı paralar karşısındaki kıymetinin, bir öteki deyişle dış satın alma gücünün, hükûmetçe alınan bir kararla düşürülmesidir. Bunun zıddının yapılması da revalüasyondur.
Dalgalı kur rejiminde lokal para ünitesinin yabancı paralara göre pahası arz ve talep kuralları çerçevesinde piyasada belirlenir. Bu rejimde paranın dış pahası piyasadaki duruma bakılırsa her an ya düşer ya da yükselir. Dalgalı kur rejiminde para ünitesinin dış pahasında yaşanan düşüşlere devalüasyon değil paha kaybı denir. Sabit kur rejimi bütün dünyada uzun yıllar sürdürüldüğü için oradan kalan alışkanlıkla beşerler bugünkü dalgalı kur rejiminde ortaya çıkan paha kayıplarına da devalüasyon diyorlar. Bu ifadeyi dalgalı kur rejiminde kullanmak iktisat literatürü açısından yanlıştır.
‘Ülke parasının pahası düşerse o ülkenin ihracatı artar, ithalatı azalır’ formunda formüle edilen tezin hakikat olduğu devir sabit kur rejiminin dünyada geçerli olduğu periyottu. O periyotta her ülke parasının dış bedelini rezerv paralara sabitliyordu. bu biçimde bir ortamda bir ülke devalüasyon yaptığında öteki ülkelerin para ünitesinin pahası değişmediği için devalüasyon yapan ülkenin parası ucuzluyor ve ihracatı artarken ithalatı düşüyordu. Kuşkusuz bunun kesinlikle bu biçimde olması gerekmiyordu fakat genel durum böyleydi. Demek ki sabit kur rejiminin global sistemde geçerli olduğu ya da en azından yüklü olduğu bir devirde bir ülke parasının dış bedelini düşürürse ve şayet Marshall – Lerner koşuluna da uygun bir ihracat ve ithalat yapısı var ise ülkenin ihracatı artar, ithalatı düşer.
Sanki tıpkı durum dalgalı kur rejiminde de geçerli midir? Öncelikle şunu bir kere daha vurgulayalım; dalgalı kur rejiminde devalüasyon olmaz, yani bir ülke parasının bedelini alacağı kararla düşüremez, bu paha kaybı (ya da kazancı) piyasada arz ve talebe nazaran olur. İkinci olarak da şunu vurgulayalım; dalgalı kur rejiminin global manada geçerli olduğu günümüz şartlarında her gün, her an bütün paraların pahası değişebilir. Bu durumda sabit kur rejiminde bir ülke devalüasyon yaptığında malları ucuzladığı için ihracatı artarken, dalgalı kur rejiminde misal biroldukca ülkenin parası paha kaybettiği için birebir tesir ortaya çıkmaz. Bir öteki deyişle dalgalı kur rejiminde benzeri şartlarda olan ülkelerin para üniteleri, hepsi birebir anda olmasa bile muhtemelen peş peşe kıymet kayıpları yaşadığı yani hepsinin malı ucuzladığı için, parasının dış kıymet kaybından ihracat ve ithalat konusunda sabit kur rejimindeki kadar fayda sağlayamaz.
Bu durumu Türkiye özelinde bir grafik sayesinde gösterelim (grafikte kullandığım datalar ve bu bilgilere ait kaynaklar yazının altındaki ekte yer alıyor):
Grafik bize 2013 yılından bu yana USD/TL kurlarını (yeşil), ihracat (mavi) ve ithalat (kırmızı) fiyatlarını (Dolar olarak) gösteriyor. Görüleceği üzere Dolardaki bedel kaybının sürekliliği ve yüksekliğine karşılık ne ihracatta beklenen artış ne de ithalatta beklenen gerileme kelam konusu olmuş.
FÖŞ anlattı: Güç Krizi dünyanın belini büker, Türkiye’ye nasıl yansır?
Erdal Sağlam: Büyükler hapşırdıkça ekonomimiz hasta kalacak
Murat Berk strateji notu: Raskolnikov’un düşü