Türkiye iktisadı iktisatçının/ekonomistin öngördüğü doğrultuda doludizgin gidiyor. Hangi iktisatçının/ekonomistin öngörüsü bu? Bu sorunun cevabı yazı ilerledikçe anlaşılacak.
Birincisi, iktisat doludizgin daha da yüksek enflasyona gidiyor. Enflasyonun o denli kısa müddette düşmeyeceğini, hatta yükselebileceğini beklentilerden anlıyoruz. Beklentileri sadece yayınlanan beklenti anketlerinden izlemiyoruz.
Kredi talebi enflasyon beklentisini yansıtıyor
Örneğin kredi talebinden beklentileri izleyebiliyoruz. Kredi talebi giderek yükseliyor. Firmalar, tüketiciler, kredi kartı sahipleri ve ilgili diğer taraflar kredi kullanmak istiyorlar. Öteki bir sözle borçlanmak istiyorlar. Zira enflasyonist ortamda borçlanmak karlı.
Üretimde girdi olarak kullanılan emtianın, üretilen mamüllerin, gayrimenkulün, dövizin fiyatlarının artacağı bekleniyorsa kredi ile bunları satın almak hakikat ve karlıdır. Fakat iki şartı var.
Birincisi kredi için ödenecek faiz beklenen enflasyondan düşük olmalı, yani gerçek faiz eksi olmalı. Türkiye’de bu vakitte bu şart epey kuvvetli biçimde sağlanıyor. Kredi faizleri yüzde 25-30 içinde iken, ortasında bulunduğumuz periyotta TÜİK enflasyonu yüzde 70, bir yıl daha sonrası için beklenen enflasyon yüzde 40-50 içinde.
İkinci şart da şu; enflasyonu TL fiyatlarla ölçtüğümüze nazaran, borçlanma da TL ile olmalı. Örneğin, dolarla borçlanmak fazlaca riskli olabilir.
Kurda artış beklentisi ile döviz kredisi talebi düşüyor
Form 1’de görüldüğü üzere, TL ile borçlanma süratle yükselirken, yabancı para (YP) ile borçlanma artmıyor, azalıyor. 4 haftalık periyotlar için kredi büyümesi son iki ayda yüzde 5 üzerinde seyrediyor. Döviz kredisi dolar kuruna bağlı olarak değişiyor ve son iki aydır kurdan daha süratli düşüyor.
Şekil 1 TL ve YP kredileri, 4 haftalık yüzde değişme,
Kaynak: TCMB
Hanehalkı esasen döviz ile borçlanamıyor. Firmalar ise, ihracat geliri olsa bile, TL ile borçlanmayı tercih ediyor ve döviz ile borçlanma azalıyor. Zira kurda süratli bir yükselme beklentisi var. Burada birkaç noktayı vurgulayalım.
Kredi dağıtım sistemi enflasyonist tesir yapıyor
1) TCMB, iktisat yönetiminin isteği doğrultusunda bankaları yüzde 14 üzere epeyce düşük faizle fonluyor. ötürüsıyla bankalar nazarance düşük faiz ile kredi verebiliyor. Lakin bu biçimdece krediler için bir talep fazlası oluşuyor ve kredi her isteyene verilmiyor; şartları var, bağlar de gerekiyor.
Kredi çekebilmenin bir şartı şudur; sağlanan kredi ile döviz alınmayacağı taahhüt edilmelidir. Bu taahhüt yerine gelmezse cezası vardır. Bu üzere taahhhütlerle çekilen kredilerin nasıl izlendiğini bilmek sıkıntı.
Krediler, piyasa ve fiyat düzeneği haricinde dağıtılıyor. meğer olağan şartlarda bankalar kredileri arz ve talep şartlarının getirdiği faiz ile dağıtabilmelidir. Şimdiki dağıtım tekniği ile kredilerin en uygun alanlara gidip gitmediğini bilmek güç.
2) bu türlü dağıtılan kısa vadeli krediler ile uzun vadeli yatırımları fonlamak zordur. aslına bakarsanız firmalara verilen kredilerin yüzde 85 üzere değerli bir kısmı ticari kredi olarak verilmektedir. Biçim 1’de ticari kredilerin ve toplam TL kredilerin birebir süratte değiştiği görülüyor.
Haliyle bu krediler, enflasyondan kaçmak emeliyle, döviz, gayrimenkul ve tüketim malları üzere belirli alanlara yöneliyor talebi körüklüyor. Sonuçta bu krediler enflasyonu artıran bir tesir yapıyor.
3) 9 Mayıs 2022 tarihinde yapılan bakanlar konseyi toplantısından bir daha bir kredi dağıtma sonucu çıkmıştır. Bu krediler düşük faizli ve konut kesimine yönelik olacaktır. Bu krediler de konut kesiminde talebi, ötürüsyla enflasyonu artırıcı bir tesir yapacaktır.
Mevduat ve kredi faizleri ve gelir transferi
Bankaların önde gelen bir fonlama kaynağı mevduatlardır. Kredilerde görülen sistemin bir manada tam aksisi TL mevduatlarda görülüyor. Mevduat faizleri, vadelere nazaran farklı olmakla bir arada yüzde 15 – 17.5 içinde değişiyor. Üstte belirttiğimiz enflasyon oranları ile gerçek faizler mevduatlar için fazlaca daha düşüktür.
Döviz kurunda sıçrama riskine karşı, kıymetli ölçüde TL mevduatın KKM sistemine geçtiği anlaşılıyor. Bu sistemde değerli bir kur artışı yoksa mevduat sahibine verilen yüzde 15 – 17.5 içinde bir faizdir ve mevduat sahibi fazlaca büyük bir eksi faiz ile karşı karşıyadır.
Vurgulamak gerekir ki, bu eksi faizlerle TL ile tasarruf yapanlar cezalandırılıyor. Çıkan sonuç şudur; kredilerin dağıtımı ve uygulanan faizler ile, kredi alabilene, tasarruf yapan mevduat sahibinden bir gelir transferi olmaktadır.
Enflasyon başka yandan sabit ve düşük gelirli olanları da ezdikçe eziyor, bu kısımdan de meblağlarını ve fiyatlarını artırabilenlere bir gelir transferi oluyor.
Yazının tamamı burada.
Birincisi, iktisat doludizgin daha da yüksek enflasyona gidiyor. Enflasyonun o denli kısa müddette düşmeyeceğini, hatta yükselebileceğini beklentilerden anlıyoruz. Beklentileri sadece yayınlanan beklenti anketlerinden izlemiyoruz.
Kredi talebi enflasyon beklentisini yansıtıyor
Örneğin kredi talebinden beklentileri izleyebiliyoruz. Kredi talebi giderek yükseliyor. Firmalar, tüketiciler, kredi kartı sahipleri ve ilgili diğer taraflar kredi kullanmak istiyorlar. Öteki bir sözle borçlanmak istiyorlar. Zira enflasyonist ortamda borçlanmak karlı.
Üretimde girdi olarak kullanılan emtianın, üretilen mamüllerin, gayrimenkulün, dövizin fiyatlarının artacağı bekleniyorsa kredi ile bunları satın almak hakikat ve karlıdır. Fakat iki şartı var.
Birincisi kredi için ödenecek faiz beklenen enflasyondan düşük olmalı, yani gerçek faiz eksi olmalı. Türkiye’de bu vakitte bu şart epey kuvvetli biçimde sağlanıyor. Kredi faizleri yüzde 25-30 içinde iken, ortasında bulunduğumuz periyotta TÜİK enflasyonu yüzde 70, bir yıl daha sonrası için beklenen enflasyon yüzde 40-50 içinde.
İkinci şart da şu; enflasyonu TL fiyatlarla ölçtüğümüze nazaran, borçlanma da TL ile olmalı. Örneğin, dolarla borçlanmak fazlaca riskli olabilir.
Kurda artış beklentisi ile döviz kredisi talebi düşüyor
Form 1’de görüldüğü üzere, TL ile borçlanma süratle yükselirken, yabancı para (YP) ile borçlanma artmıyor, azalıyor. 4 haftalık periyotlar için kredi büyümesi son iki ayda yüzde 5 üzerinde seyrediyor. Döviz kredisi dolar kuruna bağlı olarak değişiyor ve son iki aydır kurdan daha süratli düşüyor.
Şekil 1 TL ve YP kredileri, 4 haftalık yüzde değişme,
Kaynak: TCMB
Hanehalkı esasen döviz ile borçlanamıyor. Firmalar ise, ihracat geliri olsa bile, TL ile borçlanmayı tercih ediyor ve döviz ile borçlanma azalıyor. Zira kurda süratli bir yükselme beklentisi var. Burada birkaç noktayı vurgulayalım.
Kredi dağıtım sistemi enflasyonist tesir yapıyor
1) TCMB, iktisat yönetiminin isteği doğrultusunda bankaları yüzde 14 üzere epeyce düşük faizle fonluyor. ötürüsıyla bankalar nazarance düşük faiz ile kredi verebiliyor. Lakin bu biçimdece krediler için bir talep fazlası oluşuyor ve kredi her isteyene verilmiyor; şartları var, bağlar de gerekiyor.
Kredi çekebilmenin bir şartı şudur; sağlanan kredi ile döviz alınmayacağı taahhüt edilmelidir. Bu taahhüt yerine gelmezse cezası vardır. Bu üzere taahhhütlerle çekilen kredilerin nasıl izlendiğini bilmek sıkıntı.
Krediler, piyasa ve fiyat düzeneği haricinde dağıtılıyor. meğer olağan şartlarda bankalar kredileri arz ve talep şartlarının getirdiği faiz ile dağıtabilmelidir. Şimdiki dağıtım tekniği ile kredilerin en uygun alanlara gidip gitmediğini bilmek güç.
2) bu türlü dağıtılan kısa vadeli krediler ile uzun vadeli yatırımları fonlamak zordur. aslına bakarsanız firmalara verilen kredilerin yüzde 85 üzere değerli bir kısmı ticari kredi olarak verilmektedir. Biçim 1’de ticari kredilerin ve toplam TL kredilerin birebir süratte değiştiği görülüyor.
Haliyle bu krediler, enflasyondan kaçmak emeliyle, döviz, gayrimenkul ve tüketim malları üzere belirli alanlara yöneliyor talebi körüklüyor. Sonuçta bu krediler enflasyonu artıran bir tesir yapıyor.
3) 9 Mayıs 2022 tarihinde yapılan bakanlar konseyi toplantısından bir daha bir kredi dağıtma sonucu çıkmıştır. Bu krediler düşük faizli ve konut kesimine yönelik olacaktır. Bu krediler de konut kesiminde talebi, ötürüsyla enflasyonu artırıcı bir tesir yapacaktır.
Mevduat ve kredi faizleri ve gelir transferi
Bankaların önde gelen bir fonlama kaynağı mevduatlardır. Kredilerde görülen sistemin bir manada tam aksisi TL mevduatlarda görülüyor. Mevduat faizleri, vadelere nazaran farklı olmakla bir arada yüzde 15 – 17.5 içinde değişiyor. Üstte belirttiğimiz enflasyon oranları ile gerçek faizler mevduatlar için fazlaca daha düşüktür.
Döviz kurunda sıçrama riskine karşı, kıymetli ölçüde TL mevduatın KKM sistemine geçtiği anlaşılıyor. Bu sistemde değerli bir kur artışı yoksa mevduat sahibine verilen yüzde 15 – 17.5 içinde bir faizdir ve mevduat sahibi fazlaca büyük bir eksi faiz ile karşı karşıyadır.
Vurgulamak gerekir ki, bu eksi faizlerle TL ile tasarruf yapanlar cezalandırılıyor. Çıkan sonuç şudur; kredilerin dağıtımı ve uygulanan faizler ile, kredi alabilene, tasarruf yapan mevduat sahibinden bir gelir transferi olmaktadır.
Enflasyon başka yandan sabit ve düşük gelirli olanları da ezdikçe eziyor, bu kısımdan de meblağlarını ve fiyatlarını artırabilenlere bir gelir transferi oluyor.
Yazının tamamı burada.