Sizlere mayıs ayında sabitcoin’lerde ve kriptoparalarda yaşanan çöküş daha sonrasında son 2 haftadır Kriptoparalar üzerine yazdım. Bu hafta da Blokzinciri konusunu inceleyerek bu 3 adet yazıdan oluşan “Dijital Finans” alanındaki bu diziyi tamamlamış olacağım. bir süre daha sonra “Fintech Dünyası” üzerine de bir şeyler hazırlamak niyetindeyim. Bu hafta içerisinde bir iktisat gazetesinde gezinirken şu başlığa rastladım. “Piyasa kan kaybederken Bitcoin’e yatırımlar yüzde 65 arttı.” CoinShares’in raporuna göre, Luna krizinin akabinde Bitcoin’de yaşanan düşüş yüksek alım iştahı olarak değerlendirilirken, Bitcoin’e yapılan yatırımlar yüzde 65 arttı! Herbiçimde tarih boyunca insanları anlamak onların bitmek tükenmez durumda olan açgözlülükleri ve yüksek düzeydeki hırsları sebebiyle pek de mümkün olamayacak.
Evvel Terra’nın Luna ismindeki tokenın bir stablecoin çıkaracağını ve isminin UST olacağı duyuruldu. UST’nin Luna’ya 1 dolar karşılığına gelecek sayıyla istenildiği vakit bozulabileceğini söylemiş olduler. Bu da şu demekti: UST’yi dolara dolarla bağlamadılar, UST’yi Terra network üzerinde çalışan bir token yapısı üzerinde kurdular. Temel ezayı çıkaran nokta ise, UST’nin yıllık yüzde 20 kar vermesi oldu. UST’ye yüzde 20 kar verileceği duyulunca herkes volatiliteden uzak inançlı liman olarak parasını UST’ye park edip, yıllık yüzde 20 faiz almak için bu ekosisteme girdi. Enflasyon, savaş üzere global dertler sebebiyle UST’yi elinde tutan herkes Luna’nın 1 dolarından yaralanmak isteyince ellerindeki tüm UST’yi bozmaya başladılar. Yüzde 20’lik faiz de işin içine girince Luna’nın 1 dolar çapası kaybolmaya başladı. Çapa kaybedilmeye başlayınca bu sefer herkes Luna aldı. Bu sefer Luna’nın adedi arttı. Luna’nın adedi artınca da Luna’nın kıymeti düştü. Çapayı kurtarmak için Terra’nın rezervlerinden Bitcoin satması da tuz biber ekti. 80 bin civarında Bitcoin’in satıldığı gündeme gelince de Bitcoin’in istikrarı bozuldu. Hiç kimse bu kadar yüklü bir satış beklemiyordu. Bitcoin düşüş kaydedince de bütün alt coin’ler alaşağı oldu”
İhtilal Hoca piyasada yaşananları çok net bir biçimde özetlemiş. 30 yıla yaklaşan finansal piyasalardaki deneyimime dayanarak rahatlıkla söyleyebilirim ki bu şekil durumlar bu tıp piyasalarda ne bir birinci ne de bir son olacaktır. İnsan tabiatı kaldığı yerden bir süre daha sonra birebir biçimde lakin farklı yollardan ilerlemeye devam edecektir. Düzenleyici ve Denetleyici Otoriteler de geçmişte olduğu üzere olayların gerisinden koşarak itfaiyeci üzere yangını söndürmeye çalışarak hareket edecekler ve bir süre daha sonrasında da ilgili piyasaya yönelik yeni düzenleme ve denetleme altyapısı geliştireceklerdir. Tabi dijital finans dünyası özünün öteki finansal piyasa eser ve hizmetlerine benzememesi sebebiyle fazlaca farklı yordam ve biçimlerin izlenmesinin gerektiği açıktır.
Kriptopara, Sabitcoin mevzularını isterseniz burada tamamlayarak yazı dizimizin son konusunu oluşturan “Blokzinciri” kavramını inceleyelim. Bilhassa son senelerda kriptoparaların spekülasyon güdüsü doğrultusunda tasarruf sahipleri tarafınca ağır olarak tercih edilmesi ile bir arada finans gündemine yerleşen Blokzinciri kavramı önümüzdeki senelerda ömrümüze biroldukca farklı kesimde hizmet ve eser geliştirmeleri ile birlikte epeyce daha fazla etkilemeye devam edecektir. Bu alana yatırım yapmakta olan teşebbüsçü ve şirket sayılarındaki artış, dijital finans dünyasındaki gelişmeleri daha rahat takip edebilmek üzere hepimizin blokzinciri olayını uygun halde kavramamızı mecburî kılmaktadır.
Blokzinciri, yeni devrin teknolojisi; daha doğrusu yazılımsal mimari yapısıdır. Her geçen gün uygulama alanı yaygınlaşıyor. En son tesiri bu alanda süreç yapacakları, alışveriş yapacakları (fiziksel değil olağan olarak ki) biraraya getiriyor olmasıdır. bu biçimdece yaratılan sistem aracıları ya büsbütün ortadan kaldırıyor ya da yapılarının değişmesine sebep olmaktadır.
Ethereum’un mucidi 1994 doğumlu Vitalik Buterin’in Blockzincir tarifi şöylekidir:
“Bu o denli sihirli bir bilgisayar ki isteyen herkes program yükleyebilir ve bu programları kendi başlarına çalışması için bırakabilir; bu bilgisayarda ayrıyeten her programın mevcut ve geçmiş bütün durumları her vakit herkes tarafınca görülebilir; tıpkı vakit bu bilgisayar zincirdeki programların Blokzincir protokolünün tam olarak belirttiği biçimde işlemeye devam edeceğini kripto-ekonomik olarak teminata alınmış bir garanti taşımaktadır.”
Blokzinciri temelinde bir bilgi tabanıdır. Sistem içerisinde oluşturulan datalar, sıralı bir biçimde ilgili bloklara kaydediliyor. Yapılan her sürecin ve her bir kaydın üzerinde vakit damgası bulunmaktadır. Sistem içerisinde 1 blok dolunca bir daha sonraki blok üretilmektedir. Ayrıyeten bloklar birbirlerine zincir halinde birbirine bağlı durumdadır. Bu sebeple blokzinciri tabiri ortaya çıkmış bulunmaktadır.
Nasıl günümüzde her alanda veritabanları var ise, tıpkı durum Blokzincir’leri için de geçerlidir. Her bir projeye, her bir kripto paraya, her bir kayıt sistemine bir blokzincir oluşturulacak diye düşünebiliriz. Evvelki nesillerin tabiriyle bir blokzinciri aslında kayıt defteri/defter-i kebir’dir. (general ledger)
Ayrıyeten her bir blokzincirinin kendine ilişkin kuralları vardır. Bloklarının büyüklüğü, bloğun bilgi alanları (başlık, şifre, vakit damgası, versiyon numarası, her bir kaydın parmak izi, ilişkin olduğu protokol gibi) kayıtların nasıl kaydedileceği, hangi alanları içereceği, nasıl sıralanacağı, blok dolunca ne yapılacağı, yeni bloğun üretilme kaideleri, bloklararası irtibat koşulları, bloklararası ilişkilerin özellikleri, Blokzincirin şebekede nasıl dağılacağı, saklanacağı, takip edileceği ve denetim edileceği üzere mevzular her bir blokzincirinin kendine ilişkin özellikleri ve kurallarıdır.
Bu özellikler ve kurallar ne kadar kullanışlı, ne kadar emele yönelik ve ne kadar inançlı olursa, o blokzincire olan ilgi ve kullanma talebi de o kadar yüksek olacaktır.
Artık datayı merkezi sistemlere kaydetmek zorunda değiliz, datayı bulut servisleri üzere hizmetleri kullanarak hatta P2P (uçtan uca-peer to peer) üzere yapılar üzerinden dağıtarak saklamamız mümkün. Bulut ve P2P yapılarının üzerinde data tabanları da bulunabilir. Üstelik bilginin büyüklüğü bir epey noktaya dağıtılması için bir pürüz de teşkil etmiyor, çünkü çok yüksek süratli bağlantı ağlarına sahibiz. Aslında bu Blockchain dünyasına giriş için gerekli olan birinci kademeyi bizlere sunmaktadır.
Dijital Kayıtların Evrimi
Hatırlayacağımız üzere geçmişte evvel bir kaydın tek bir kopyasına sahiptik, çabucak sonrasında bu kaydı birkaç bilgisayara dağıttık, akabinde bu kaydın bir epey kopyasını bir fazlaca bilgisayara dağıttık, nihayet her bilgisayar ki burada bilgisayar tabirinin içine artık akıllı cep telefonları ve internete bağlanabilen öbür elektronik cihazalar da girmektedir, sürecin bir kaydını tutacak hale geldi. Bunun en temel niçini ise, maliyetlerin vakit ortasında epey önemli bir biçimde düşmesiydi.
Dijital Evrim
(Teknoloji dünyasında başdöndüren bir süratte yaşanan bu gelişim, bizi bugün gördüğümüz son kademeye; yani temel olarak bilginin, ucuzlayan irtibat ağları üzerinden, bir fazlaca sayıdaki bilgisayara dağıtılmasının pratik açıdan mümkün olduğu noktaya getiriyor. Bu noktada kayıtlarımız tüm sistemlere kopyalanmış oluyor. Bu yaklaşıma “Dağıtık Kayıt Defteri” (Distributed Ledger) ismi veriliyor.
Bu kavramın yeni bir kavram olmadığını ve geçmişte eDonkey yahut Bittorrent üzere ağlarda kullanıldığını görüyoruz. Lakin bu ağların ortak sorunu, üzerinde tutulan bilginin ekseriyetle şifrelenmemiş olmasıdır. Bu sebeple dileyen herkes bu datalara erişebilir. Bu noktada dataları şifreleyerek kriptografi ile) dağıtık kayıt defterlerine aktarmak mümkün olabilir. Lakin bu durumda bilgiyi şifreleyen kişi/taraf haricinde hiç kimse bu datadan yarar goremeyecektir. Üstelik, rastgele bir biçimde ağ noktalarının birisinde data üzerinde bir değişiklik meydana gelirse, bilgimiz şifrelenmiş olsa bile tutarsız durumlar ortaya çıkabilir. Bu durum bizi ikinci basamağa taşımaktadır;
Dağıtık Kayıt Defterinde Nitelikler
Birden çok tarafın bulunduğu bir sistemde, sisteme eklenmesi istenen her datanın geçerli bir standarda sahip olması beklenir. bu biçimdece sistemin bütünlüğü korunabilecektir. Fakat, dağıtık yapılar birbirini tanımayan taraflardan oluşabileceği için, sistemin geneli tarafınca kabul edilmiş kurallara bağlı bir yapı kurgulamak gerekecektir.
Bu kurallar, aşikâr bir gayeye hizmet edecek sistemlerin tasarım etabında belirlenir ve farklı gereksinimlere göre değişiklik gösterebilir. Bu kurallar manzumesinin yapısına ve çalışma sürecine, her bir uygulamanın kendisine özel olmak üzere, “mutabakat yapısı” ismini veriliyor.
Muhakkak bir mutabakat yapısı ile kurgulanan sistemler ortasında, tüm paydaşların uyduğu kuralların işleyiş sürecine de “mutabakat süreci” ismini veriliyor. Sonlu sayıda birey bir ortaya geldiklerinde el sıkışarak kelamlı yahut yazılı bir kayıt ile bir mutabakat sağlayabilirler. Dijital bir sistem üzerinde mutabakat yapısının sağlanması için, bunun yazılım kodları kullanılarak garanti altına alınması gerekir.
İşte tam bu noktada Blockchain teknolojisi ortaya çıkıyor ve diyor ki, “Ben tüm bu meseleleri çözeceğim. Baştan mutabakat yapısı (kuralları) belirlenmiş biçimde datayı kaydetmenizi sağlayacağım. ondan sonrasında bu kayıtları irtibat ağları üzerinden, bir hayli noktaya dağıtacağım. Bu süreç ortasında datanın tüm noktalarda birebir kaldığına dair emniyetli bir mutabakat süreci sağlayacağım. Hatta bununla da kalmayacağım tüm kullanıcıların datalarını şifreleyeceği bir tahlil de sunacağım.”
Blockchain teknolojisi, bu biçimdece dijital dünyada artık çarçabuk oluşturabildiğimiz, güncellediğimiz ve hatta silebildiğimiz bilgi kullanım formuna farklı bir bakış açısı getiriyor; “Ben dağıtık bir data kayıt sistemiyim” diyor ve ekliyor: “Sunduğum tahlilde kaydedilen bir data sonsuza kadar değiştirilemez, bu biçimdece muteber bir yapı ortaya çıkar.”
Blockchain teknolojisinde data her vakit makul bir sıralama yaklaşımı ile kayıt altına alınır.
Bunu daha uygun anlamak için kurgusal ancak sıradan bir örnek düşünelim: Elinizde üzerinde bir deliği bulunan 5 tane minik karton etiketiniz ve bir adet gereğince uzun bir ipiniz olsun. 5 dostunuz ile düzenlediğiniz bir parti esnasında bir oyun oynayacaksınız. Oyuna bir etiketin üzerine isminizi yazarak ve bir imza atarak başlıyorsunuz.
Blockchain Kayıt Altyapısı
Kaynak: Ahmet Usta; Blockchain 101 Eğitimi, Fintech İstanbul,2021
daha sonra bu etiketi ipinize geçirip, bir düğüm atıyorsunuz. ondan sonrasında yakın bir dostunuz bir öteki etikete ismini yazarak imza atıyor ve birebir ipe geçirerek düğüm atıyor. Bu süreci 5 dostunuzın hepsi yinelıyor. Artık elinizde makul bir sıra ile ilerleyen, her birinin üstünde bir kişinin ismi ve imzası bulunan etiketlerin düğümlendiği bir ipiniz var.
Blockchain kayıt sistemi de temelde bu örneğe benziyor. Etiketlerimizi yazdığımız isimlerimiz datayı tabir eder. Dataların makul kurallar ile yazıldığı her bir etiket ise “Blok”adı verilen yapıları tabir eder. Her bir blok kendi özel imzasına sahiptir
Birinci Blok: Genesis
Kaynak: Ahmet Usta; Blockchain 101 Eğitimi, Fintech İstanbul,2021
Blockchain uygulamalarında imzalar, özel bir matematiksel uygulama ile üretiliyor. İpimizin Blockchain sisteminde karşılığı ise, vakit akışıdır, her bir blok oluşturulduğu anda bloğun üzerine tarih ve saat ayrıntılarını içeren bilgi de eklenir. (ipimizde attığımız düğüm) bu biçimdece her biri kendi imzasına sahip, belli bir vakitte kaydı oluşturulan bilgi blokları sıra ile art geriye dizilir ve bir blok zincirini oluşturur. Bu yapıda birinci kayıt başlangıç bloğu olduğu için, bu bloğa özel olarak “Genesis” ismi verilir.
Süreç bu türlü devam ettiğinde birinci etiket hariç olmak üzere her yeni etikette o etikete ismini yazıp imza atan kişi haricinde, bundan evvelki etiketin sahibinin de imzası eklenmiş olacaktır.
Artık bu yeni zincir yapısında, zahmetli bir biçimde ipimizdeki düğümleri açıp, ortadan bir etiket çıkartsak yahut yerini değiştirsek bile her bir etiket oluşturulduğu esnada kendisinden bundan evvelki etiketin imzasına da sahip olacağı için, etiket zincirimiz dikkatlice denetim edildiğinde, rahatlıkla sıranın bozulduğu anlaşılabilecektir.
Blokzinciri Sırası
Kaynak: Ahmet Usta; Blockchain 101 Eğitimi, Fintech İstanbul,2021
Blockchain yapısında da emsal bir yaklaşım kullanılır. Birinci oluşturulan blok kendisindilk evvel bir blok olmadığı için Genesis, yani başlangıç bloğu olarak isimlendirilir ve yalnızca kendi dijital imzasını taşır. Fakat, akabinde gelen her bir blok kendisininki ile birlikte, bundan evvelkinin de eşsiz imzasını ortasında taşıyacaktır. bu biçimdece, sıralı bir kayıt yapısı dijital dünyada mümkün hale gelir.
Kaynak: Ahmet Usta; Blockchain 101 Eğitimi, Fintech İstanbul,2021
Bundan daha sonrasında makul bir kayıt (mutabakat yapısı) ve sıraya (mutabakat süreci) sahip ve üretilen zincirin kopyalarının herkese dağıtıldığı bir yapıya sahibiz. Bu durumda rastgele bir kişinin sıralama üzerinde gerçekleştireceği bir manipülasyon yahut hile, artık manasını kaybedecektir. Zira çoğunluk, ellerindeki kayıtları birbiri ile karşılaştırıp, çoğunluğun mutabık kaldığı yapıya güvenmeye devam edebilecek ve üçkağıt yapmaya çalışanları sistemden atabilecektir.
Blokzinciri Yapısı
Blockchain teknolojisi de tam olarak bizlere birebir yapıyı sunmaktadır. Data yalnızca bir merkez yahut bir merkez kümesi tarafınca değil, sisteme dahil olan herkes tarafınca kayıt altına alınmaktadır. Burada tarafların birbirini tanıması gerekmediği üzere, inancı sağlayan şey bireyler içindeki bağlantılar değil, sistemin en başta belirlenen kuralları ve bu kurallar dahilinde üretilen kayıt zincirinin herkese dağıtılmasıdır.
Blokzinciri kayıtlarının dağıtıldığı tüm noktalar, kendi ortalarında irtibat halinde kalarak sistemin bozulmadığının teyidini gerçekleştirirler. Şayet bilgi kayıt zinciri yapısında, ortadan bir halka çıkarsa yahut değişirse, zincir kırılır ve sistemin geneli kırık/bozuk halkaya sahip noktayı dağıtık kayıt defteri ağından çıkartır. bu biçimdece geriye kalanlar, zincirin kırılmadan devam ettiği noktasında mutabık kalarak sistemi kullanmaya devam ederler.
Blokzinciri Çeşitleri
Kaynak: Ahmet Usta; Blockchain 101 Eğitimi, Fintech İstanbul,2021
Gerçek hayattan mecazi manada bir örnek olarak bankalar içindeki EFT süreçleri örnek gösterilebilir. Bir EFT süreci için tüm bankalar içinde kurulan özel bir Blockchain ağına girmek gerekmektedir ve içeriye giriş müsaadesi için bir banka olmak gerekmektedir. Sisteme giren bankalar arasındanse yalnızca kendi ortalarında EFT yapacak iki şubeye data yazma müsaadesi verilmektedir.
bu biçimdece bu kayıtlar yalnızca banka ve şube düzeyinde tutulacaktır. Sisteme müsaade verilen bankaların ve şubelerin hepsi bilgileri okuyabilir, fakat “mutabakat yapısı” gereği “mutabakat sürecinde” kayıt oluşturma müsaadesi yalnızca kendi içinde süreç yapan iki şubede olacaktır.
Bu noktada blokzinciri ağlarında taraflar içinde kripto şifreleme biçiminde bir iş akışını oluşturmak kıymet arz etmektedir.
Tarih boyunca Saklılık Bilimi (Kriptoloji) fazlaca farklı prosedürler ile kullanılmıştır. Temel hedef bir datanın, istenmeyen birisinin eline geçtiğinde anlaşılamayacak hale getirilmesi ve yinedan manalı hale getirilmesinin mümkün olduğunca güç hatta imkansız hale getirilmesidir.
En temel şifreleme metodunu bir kasayı anahtar ile kilitlemeye benzetebiliriz. Anahtar sizin elinizde olduğu sürece kasayı yalnızca siz açabilirsiniz. Bir diğerine anahtarı vermediğiniz sürece yahut kaba kuvvet kullanılmadıkça (bu süreç kasanın ne kadar sağlam olduğuna bağlıdır ve dijital dünyada birtakım şifreleme halleri sahiden epey lakin hayli kuvvetlidür) açması mümkün olmayacaktır.
Kasa örneği şayet bilgiyi yalnızca siz saklayacaksanız manalıdır. Lakin data bir diğerine gönderilecekse kasa ile bir arada anahtarı da göndermek gerekir. Bu da birlikteinde anahtarın çalınması, kaybolması üzere farklı meseleleri getirir. Anahtarın kaybolmaması için bir kopyasını çıkartmak ise, güvenlik açısından daha da fazla soruna yol açabilir. Bu sebeple şifreleme dünyasında daha pratik bir tahlil kullanılır: Anahtarı değil, kilidi karşı tarafa göndermek.
Farz edelim ki siz elinizdeki bir datayı hayli değerli birisine göndereceksiniz. Bu sorunlar ile uğraşmak yerine karşı tarafın size bir kilit göndermesini talep edebilirsiniz. Bu durumda gelen kilit ile kasayı kilitledikten daha sonra karşı tarafa yollayabilirsiniz. bu biçimdece anahtar hiç el değiştirmemiş olur ve güvenlik de artacaktır.
Blockchain ağlarında da işte bu usuldeki mantık kullanılır. bu biçimdece ağların üzerine (ağ ister açık olsun ister özel olsun fark etmez) yalnızca belli birisinin erişmesini istediğiniz bir bilgi ekleyeceğiniz vakit, karşı tarafın kilidi ile bilgiyi şifrelersiniz ve herkes ağda bu datayı görse bile şifrelenmiş olacağı için anlamlandıramaz. Alıcısı, yani kilidi size gönderen ve bu kilidi açabilecek anahtara sahip taraf, bu anlamsız datayı elindeki anahtar ile açarak okuyabilir. bu biçimdelikle, Açık Blockchain Ağları’nda bile şifreli dataları tutmak mümkün hale gelir.
Son senelerda bir kadro hizmet ve uygulamaların blokzinciri ağları üzerinden geliştirilmesi niçini ile “Akıllı Kontrat” kavramı ortaya çıkmış oldu.
“Akıllı Sözleşmeler”, Blockchain ağları üzerinde (eğer ağın bu biçimde bir özelliği var ise) çalışan uygulamalardır. Akıllı Mukaveleler, ağ üzerinde yazılan blokların ortasında yer alan dataların makul durumları sağlaması durumunda otomatik olarak çalışarak belli nazaranvleri yerine getirebilirler.
Örneğin şu anda bir tapu zamanı yapmak istediğimizde bu süreci direkt noterler üzerinden gerçekleştiriyoruz. Lakin noterler para transferi için hizmet vermiyorlar. Bu hizmeti ya çanta ile parayı taşıyıp teslim ederek yahut banka üzerinden süreç talimatı vererek yapmamız gerekiyor. İşte bu iki süreç içinde direkt bir denetim sistemi olmadığı için gazetelerin üçüncü sayfalarında ve internet haber sitelerinde “para dolu çantayı verdi ve…” formunda haberler altında dolandırıcılık olaylarına şahit oluyoruz. halbuki akıllı kontratları kullanan bir Blockchain ağı üzerinde bu problemler rahatlıkla ortadan kaldırılabilir.
Blokzinciri Ağlarında Zımnilik
Dünyadaki birinci ve en tanınan Blockchain ağlarından birisi olan Bitcoin Blockchain ağının tasarımı gereği, üzerinde oluşturulan bireylere ilişkin cüzdan ayrıntıları için gerçek kimlik ayrıntıları talep edilmez. Farklı bir söz ile Bitcoin Blockchain ağına giren bir kişinin gerçek hayatta kim olduğunu, yalnızca ağ yapısını inceleyerek pratik olarak bulmak neredeyse imkânsızdır.
bir hayli farklı Blockchain ağı, üstündeki süreçlere ilişkin özel ayrıntıları kriptografi tabanlı tahliller ile şifrelenmiş bir biçimde tutmaktadır. Bu durum, genel olarak Blockchain ağlarının yapısında mutlak bir kapalılık ve anonimlik (gerçek kimlikten bağımsızlık) algısının oluşmasına yol açmaktadır.
Bir Blockchain ağı üstündeki bilinmeyen yani şifrelenmiş ayrıntıların bir dış gözlemci için özgün haline çevrilmesi mümkün olmasa da açık süreç ayrıntıları üzerinde çeşitli tahlil çalışmaları yapılabilir ve bu süreçler üzerinde farklı data modellemeleri gerçekleştirilebilir.
Blokzinciri Uygulama Alanları
Mana ve paha içeren rastgele bir varlığın, rastgele bir aracıya muhtaçlık duymadan, inançlı bir biçimde kaydının tutulması ve bu kayıtların sahipliğinin paylaştırılması yahut aktarılması ile bir arada bugüne kadar çabucak hemen keşfetmediğimiz fazlaca farklı iş modelleri üzerinde çalışmalar daima devam etmektedir.
Günümüzün örnek gösterilen yakın devir yıkıcı (distruptive) teşebbüsleri dahi Blockchain dalgasının tesiri altındadır. Ethereum platformunun kurucusu olan Vitalek Buterin’in dediği üzere “Uber, taksi sürücülerinin işini tehdit edebilir, fakat Blockchain, Uber’in varlığına ne kadar muhtaçlık kaldığını bir daha düşünmemizi mümkün kılmaktadır.”
3 haftadır Dijital Finans dünyasındaki gelişmeleri sizlere tüm tarafları ile özetlemeye çalıştım. Bilhassa son senelerda yapmakta olduğum inceleme ve araştırmalarımda kendilerinden epeyce yararlandığım kıymetli üstatım Prof.Dr.Ali İhsan Karacan ve Fintech İstanbul grubundan epey pahalı eğitmenler Ahmet Usta’ya ve Prof.Dr. Selim Yazıcıya çalışmalarımdaki katkılarından dolayı teşekkür etmek isterim.
Son Kelam: Sorunu Onu Yaratanlarla birlikte Çözemezsiniz…
Kaynaklar
Evvel Terra’nın Luna ismindeki tokenın bir stablecoin çıkaracağını ve isminin UST olacağı duyuruldu. UST’nin Luna’ya 1 dolar karşılığına gelecek sayıyla istenildiği vakit bozulabileceğini söylemiş olduler. Bu da şu demekti: UST’yi dolara dolarla bağlamadılar, UST’yi Terra network üzerinde çalışan bir token yapısı üzerinde kurdular. Temel ezayı çıkaran nokta ise, UST’nin yıllık yüzde 20 kar vermesi oldu. UST’ye yüzde 20 kar verileceği duyulunca herkes volatiliteden uzak inançlı liman olarak parasını UST’ye park edip, yıllık yüzde 20 faiz almak için bu ekosisteme girdi. Enflasyon, savaş üzere global dertler sebebiyle UST’yi elinde tutan herkes Luna’nın 1 dolarından yaralanmak isteyince ellerindeki tüm UST’yi bozmaya başladılar. Yüzde 20’lik faiz de işin içine girince Luna’nın 1 dolar çapası kaybolmaya başladı. Çapa kaybedilmeye başlayınca bu sefer herkes Luna aldı. Bu sefer Luna’nın adedi arttı. Luna’nın adedi artınca da Luna’nın kıymeti düştü. Çapayı kurtarmak için Terra’nın rezervlerinden Bitcoin satması da tuz biber ekti. 80 bin civarında Bitcoin’in satıldığı gündeme gelince de Bitcoin’in istikrarı bozuldu. Hiç kimse bu kadar yüklü bir satış beklemiyordu. Bitcoin düşüş kaydedince de bütün alt coin’ler alaşağı oldu”
İhtilal Hoca piyasada yaşananları çok net bir biçimde özetlemiş. 30 yıla yaklaşan finansal piyasalardaki deneyimime dayanarak rahatlıkla söyleyebilirim ki bu şekil durumlar bu tıp piyasalarda ne bir birinci ne de bir son olacaktır. İnsan tabiatı kaldığı yerden bir süre daha sonra birebir biçimde lakin farklı yollardan ilerlemeye devam edecektir. Düzenleyici ve Denetleyici Otoriteler de geçmişte olduğu üzere olayların gerisinden koşarak itfaiyeci üzere yangını söndürmeye çalışarak hareket edecekler ve bir süre daha sonrasında da ilgili piyasaya yönelik yeni düzenleme ve denetleme altyapısı geliştireceklerdir. Tabi dijital finans dünyası özünün öteki finansal piyasa eser ve hizmetlerine benzememesi sebebiyle fazlaca farklı yordam ve biçimlerin izlenmesinin gerektiği açıktır.
Kriptopara, Sabitcoin mevzularını isterseniz burada tamamlayarak yazı dizimizin son konusunu oluşturan “Blokzinciri” kavramını inceleyelim. Bilhassa son senelerda kriptoparaların spekülasyon güdüsü doğrultusunda tasarruf sahipleri tarafınca ağır olarak tercih edilmesi ile bir arada finans gündemine yerleşen Blokzinciri kavramı önümüzdeki senelerda ömrümüze biroldukca farklı kesimde hizmet ve eser geliştirmeleri ile birlikte epeyce daha fazla etkilemeye devam edecektir. Bu alana yatırım yapmakta olan teşebbüsçü ve şirket sayılarındaki artış, dijital finans dünyasındaki gelişmeleri daha rahat takip edebilmek üzere hepimizin blokzinciri olayını uygun halde kavramamızı mecburî kılmaktadır.
Blokzinciri, yeni devrin teknolojisi; daha doğrusu yazılımsal mimari yapısıdır. Her geçen gün uygulama alanı yaygınlaşıyor. En son tesiri bu alanda süreç yapacakları, alışveriş yapacakları (fiziksel değil olağan olarak ki) biraraya getiriyor olmasıdır. bu biçimdece yaratılan sistem aracıları ya büsbütün ortadan kaldırıyor ya da yapılarının değişmesine sebep olmaktadır.
Ethereum’un mucidi 1994 doğumlu Vitalik Buterin’in Blockzincir tarifi şöylekidir:
“Bu o denli sihirli bir bilgisayar ki isteyen herkes program yükleyebilir ve bu programları kendi başlarına çalışması için bırakabilir; bu bilgisayarda ayrıyeten her programın mevcut ve geçmiş bütün durumları her vakit herkes tarafınca görülebilir; tıpkı vakit bu bilgisayar zincirdeki programların Blokzincir protokolünün tam olarak belirttiği biçimde işlemeye devam edeceğini kripto-ekonomik olarak teminata alınmış bir garanti taşımaktadır.”
Blokzinciri temelinde bir bilgi tabanıdır. Sistem içerisinde oluşturulan datalar, sıralı bir biçimde ilgili bloklara kaydediliyor. Yapılan her sürecin ve her bir kaydın üzerinde vakit damgası bulunmaktadır. Sistem içerisinde 1 blok dolunca bir daha sonraki blok üretilmektedir. Ayrıyeten bloklar birbirlerine zincir halinde birbirine bağlı durumdadır. Bu sebeple blokzinciri tabiri ortaya çıkmış bulunmaktadır.
Nasıl günümüzde her alanda veritabanları var ise, tıpkı durum Blokzincir’leri için de geçerlidir. Her bir projeye, her bir kripto paraya, her bir kayıt sistemine bir blokzincir oluşturulacak diye düşünebiliriz. Evvelki nesillerin tabiriyle bir blokzinciri aslında kayıt defteri/defter-i kebir’dir. (general ledger)
Ayrıyeten her bir blokzincirinin kendine ilişkin kuralları vardır. Bloklarının büyüklüğü, bloğun bilgi alanları (başlık, şifre, vakit damgası, versiyon numarası, her bir kaydın parmak izi, ilişkin olduğu protokol gibi) kayıtların nasıl kaydedileceği, hangi alanları içereceği, nasıl sıralanacağı, blok dolunca ne yapılacağı, yeni bloğun üretilme kaideleri, bloklararası irtibat koşulları, bloklararası ilişkilerin özellikleri, Blokzincirin şebekede nasıl dağılacağı, saklanacağı, takip edileceği ve denetim edileceği üzere mevzular her bir blokzincirinin kendine ilişkin özellikleri ve kurallarıdır.
Bu özellikler ve kurallar ne kadar kullanışlı, ne kadar emele yönelik ve ne kadar inançlı olursa, o blokzincire olan ilgi ve kullanma talebi de o kadar yüksek olacaktır.
Artık datayı merkezi sistemlere kaydetmek zorunda değiliz, datayı bulut servisleri üzere hizmetleri kullanarak hatta P2P (uçtan uca-peer to peer) üzere yapılar üzerinden dağıtarak saklamamız mümkün. Bulut ve P2P yapılarının üzerinde data tabanları da bulunabilir. Üstelik bilginin büyüklüğü bir epey noktaya dağıtılması için bir pürüz de teşkil etmiyor, çünkü çok yüksek süratli bağlantı ağlarına sahibiz. Aslında bu Blockchain dünyasına giriş için gerekli olan birinci kademeyi bizlere sunmaktadır.
Dijital Kayıtların Evrimi
Hatırlayacağımız üzere geçmişte evvel bir kaydın tek bir kopyasına sahiptik, çabucak sonrasında bu kaydı birkaç bilgisayara dağıttık, akabinde bu kaydın bir epey kopyasını bir fazlaca bilgisayara dağıttık, nihayet her bilgisayar ki burada bilgisayar tabirinin içine artık akıllı cep telefonları ve internete bağlanabilen öbür elektronik cihazalar da girmektedir, sürecin bir kaydını tutacak hale geldi. Bunun en temel niçini ise, maliyetlerin vakit ortasında epey önemli bir biçimde düşmesiydi.
Dijital Evrim
(Teknoloji dünyasında başdöndüren bir süratte yaşanan bu gelişim, bizi bugün gördüğümüz son kademeye; yani temel olarak bilginin, ucuzlayan irtibat ağları üzerinden, bir fazlaca sayıdaki bilgisayara dağıtılmasının pratik açıdan mümkün olduğu noktaya getiriyor. Bu noktada kayıtlarımız tüm sistemlere kopyalanmış oluyor. Bu yaklaşıma “Dağıtık Kayıt Defteri” (Distributed Ledger) ismi veriliyor.
Bu kavramın yeni bir kavram olmadığını ve geçmişte eDonkey yahut Bittorrent üzere ağlarda kullanıldığını görüyoruz. Lakin bu ağların ortak sorunu, üzerinde tutulan bilginin ekseriyetle şifrelenmemiş olmasıdır. Bu sebeple dileyen herkes bu datalara erişebilir. Bu noktada dataları şifreleyerek kriptografi ile) dağıtık kayıt defterlerine aktarmak mümkün olabilir. Lakin bu durumda bilgiyi şifreleyen kişi/taraf haricinde hiç kimse bu datadan yarar goremeyecektir. Üstelik, rastgele bir biçimde ağ noktalarının birisinde data üzerinde bir değişiklik meydana gelirse, bilgimiz şifrelenmiş olsa bile tutarsız durumlar ortaya çıkabilir. Bu durum bizi ikinci basamağa taşımaktadır;
Dağıtık Kayıt Defterinde Nitelikler
Birden çok tarafın bulunduğu bir sistemde, sisteme eklenmesi istenen her datanın geçerli bir standarda sahip olması beklenir. bu biçimdece sistemin bütünlüğü korunabilecektir. Fakat, dağıtık yapılar birbirini tanımayan taraflardan oluşabileceği için, sistemin geneli tarafınca kabul edilmiş kurallara bağlı bir yapı kurgulamak gerekecektir.
Bu kurallar, aşikâr bir gayeye hizmet edecek sistemlerin tasarım etabında belirlenir ve farklı gereksinimlere göre değişiklik gösterebilir. Bu kurallar manzumesinin yapısına ve çalışma sürecine, her bir uygulamanın kendisine özel olmak üzere, “mutabakat yapısı” ismini veriliyor.
Muhakkak bir mutabakat yapısı ile kurgulanan sistemler ortasında, tüm paydaşların uyduğu kuralların işleyiş sürecine de “mutabakat süreci” ismini veriliyor. Sonlu sayıda birey bir ortaya geldiklerinde el sıkışarak kelamlı yahut yazılı bir kayıt ile bir mutabakat sağlayabilirler. Dijital bir sistem üzerinde mutabakat yapısının sağlanması için, bunun yazılım kodları kullanılarak garanti altına alınması gerekir.
İşte tam bu noktada Blockchain teknolojisi ortaya çıkıyor ve diyor ki, “Ben tüm bu meseleleri çözeceğim. Baştan mutabakat yapısı (kuralları) belirlenmiş biçimde datayı kaydetmenizi sağlayacağım. ondan sonrasında bu kayıtları irtibat ağları üzerinden, bir hayli noktaya dağıtacağım. Bu süreç ortasında datanın tüm noktalarda birebir kaldığına dair emniyetli bir mutabakat süreci sağlayacağım. Hatta bununla da kalmayacağım tüm kullanıcıların datalarını şifreleyeceği bir tahlil de sunacağım.”
Blockchain teknolojisi, bu biçimdece dijital dünyada artık çarçabuk oluşturabildiğimiz, güncellediğimiz ve hatta silebildiğimiz bilgi kullanım formuna farklı bir bakış açısı getiriyor; “Ben dağıtık bir data kayıt sistemiyim” diyor ve ekliyor: “Sunduğum tahlilde kaydedilen bir data sonsuza kadar değiştirilemez, bu biçimdece muteber bir yapı ortaya çıkar.”
Blockchain teknolojisinde data her vakit makul bir sıralama yaklaşımı ile kayıt altına alınır.
Bunu daha uygun anlamak için kurgusal ancak sıradan bir örnek düşünelim: Elinizde üzerinde bir deliği bulunan 5 tane minik karton etiketiniz ve bir adet gereğince uzun bir ipiniz olsun. 5 dostunuz ile düzenlediğiniz bir parti esnasında bir oyun oynayacaksınız. Oyuna bir etiketin üzerine isminizi yazarak ve bir imza atarak başlıyorsunuz.
Blockchain Kayıt Altyapısı
Kaynak: Ahmet Usta; Blockchain 101 Eğitimi, Fintech İstanbul,2021
daha sonra bu etiketi ipinize geçirip, bir düğüm atıyorsunuz. ondan sonrasında yakın bir dostunuz bir öteki etikete ismini yazarak imza atıyor ve birebir ipe geçirerek düğüm atıyor. Bu süreci 5 dostunuzın hepsi yinelıyor. Artık elinizde makul bir sıra ile ilerleyen, her birinin üstünde bir kişinin ismi ve imzası bulunan etiketlerin düğümlendiği bir ipiniz var.
Blockchain kayıt sistemi de temelde bu örneğe benziyor. Etiketlerimizi yazdığımız isimlerimiz datayı tabir eder. Dataların makul kurallar ile yazıldığı her bir etiket ise “Blok”adı verilen yapıları tabir eder. Her bir blok kendi özel imzasına sahiptir
Birinci Blok: Genesis
Kaynak: Ahmet Usta; Blockchain 101 Eğitimi, Fintech İstanbul,2021
Blockchain uygulamalarında imzalar, özel bir matematiksel uygulama ile üretiliyor. İpimizin Blockchain sisteminde karşılığı ise, vakit akışıdır, her bir blok oluşturulduğu anda bloğun üzerine tarih ve saat ayrıntılarını içeren bilgi de eklenir. (ipimizde attığımız düğüm) bu biçimdece her biri kendi imzasına sahip, belli bir vakitte kaydı oluşturulan bilgi blokları sıra ile art geriye dizilir ve bir blok zincirini oluşturur. Bu yapıda birinci kayıt başlangıç bloğu olduğu için, bu bloğa özel olarak “Genesis” ismi verilir.
Süreç bu türlü devam ettiğinde birinci etiket hariç olmak üzere her yeni etikette o etikete ismini yazıp imza atan kişi haricinde, bundan evvelki etiketin sahibinin de imzası eklenmiş olacaktır.
Artık bu yeni zincir yapısında, zahmetli bir biçimde ipimizdeki düğümleri açıp, ortadan bir etiket çıkartsak yahut yerini değiştirsek bile her bir etiket oluşturulduğu esnada kendisinden bundan evvelki etiketin imzasına da sahip olacağı için, etiket zincirimiz dikkatlice denetim edildiğinde, rahatlıkla sıranın bozulduğu anlaşılabilecektir.
Blokzinciri Sırası
Kaynak: Ahmet Usta; Blockchain 101 Eğitimi, Fintech İstanbul,2021
Blockchain yapısında da emsal bir yaklaşım kullanılır. Birinci oluşturulan blok kendisindilk evvel bir blok olmadığı için Genesis, yani başlangıç bloğu olarak isimlendirilir ve yalnızca kendi dijital imzasını taşır. Fakat, akabinde gelen her bir blok kendisininki ile birlikte, bundan evvelkinin de eşsiz imzasını ortasında taşıyacaktır. bu biçimdece, sıralı bir kayıt yapısı dijital dünyada mümkün hale gelir.
Kaynak: Ahmet Usta; Blockchain 101 Eğitimi, Fintech İstanbul,2021
Bundan daha sonrasında makul bir kayıt (mutabakat yapısı) ve sıraya (mutabakat süreci) sahip ve üretilen zincirin kopyalarının herkese dağıtıldığı bir yapıya sahibiz. Bu durumda rastgele bir kişinin sıralama üzerinde gerçekleştireceği bir manipülasyon yahut hile, artık manasını kaybedecektir. Zira çoğunluk, ellerindeki kayıtları birbiri ile karşılaştırıp, çoğunluğun mutabık kaldığı yapıya güvenmeye devam edebilecek ve üçkağıt yapmaya çalışanları sistemden atabilecektir.
Blokzinciri Yapısı
Blockchain teknolojisi de tam olarak bizlere birebir yapıyı sunmaktadır. Data yalnızca bir merkez yahut bir merkez kümesi tarafınca değil, sisteme dahil olan herkes tarafınca kayıt altına alınmaktadır. Burada tarafların birbirini tanıması gerekmediği üzere, inancı sağlayan şey bireyler içindeki bağlantılar değil, sistemin en başta belirlenen kuralları ve bu kurallar dahilinde üretilen kayıt zincirinin herkese dağıtılmasıdır.
Blokzinciri kayıtlarının dağıtıldığı tüm noktalar, kendi ortalarında irtibat halinde kalarak sistemin bozulmadığının teyidini gerçekleştirirler. Şayet bilgi kayıt zinciri yapısında, ortadan bir halka çıkarsa yahut değişirse, zincir kırılır ve sistemin geneli kırık/bozuk halkaya sahip noktayı dağıtık kayıt defteri ağından çıkartır. bu biçimdece geriye kalanlar, zincirin kırılmadan devam ettiği noktasında mutabık kalarak sistemi kullanmaya devam ederler.
Blokzinciri Çeşitleri
Kaynak: Ahmet Usta; Blockchain 101 Eğitimi, Fintech İstanbul,2021
Gerçek hayattan mecazi manada bir örnek olarak bankalar içindeki EFT süreçleri örnek gösterilebilir. Bir EFT süreci için tüm bankalar içinde kurulan özel bir Blockchain ağına girmek gerekmektedir ve içeriye giriş müsaadesi için bir banka olmak gerekmektedir. Sisteme giren bankalar arasındanse yalnızca kendi ortalarında EFT yapacak iki şubeye data yazma müsaadesi verilmektedir.
bu biçimdece bu kayıtlar yalnızca banka ve şube düzeyinde tutulacaktır. Sisteme müsaade verilen bankaların ve şubelerin hepsi bilgileri okuyabilir, fakat “mutabakat yapısı” gereği “mutabakat sürecinde” kayıt oluşturma müsaadesi yalnızca kendi içinde süreç yapan iki şubede olacaktır.
Bu noktada blokzinciri ağlarında taraflar içinde kripto şifreleme biçiminde bir iş akışını oluşturmak kıymet arz etmektedir.
Tarih boyunca Saklılık Bilimi (Kriptoloji) fazlaca farklı prosedürler ile kullanılmıştır. Temel hedef bir datanın, istenmeyen birisinin eline geçtiğinde anlaşılamayacak hale getirilmesi ve yinedan manalı hale getirilmesinin mümkün olduğunca güç hatta imkansız hale getirilmesidir.
En temel şifreleme metodunu bir kasayı anahtar ile kilitlemeye benzetebiliriz. Anahtar sizin elinizde olduğu sürece kasayı yalnızca siz açabilirsiniz. Bir diğerine anahtarı vermediğiniz sürece yahut kaba kuvvet kullanılmadıkça (bu süreç kasanın ne kadar sağlam olduğuna bağlıdır ve dijital dünyada birtakım şifreleme halleri sahiden epey lakin hayli kuvvetlidür) açması mümkün olmayacaktır.
Kasa örneği şayet bilgiyi yalnızca siz saklayacaksanız manalıdır. Lakin data bir diğerine gönderilecekse kasa ile bir arada anahtarı da göndermek gerekir. Bu da birlikteinde anahtarın çalınması, kaybolması üzere farklı meseleleri getirir. Anahtarın kaybolmaması için bir kopyasını çıkartmak ise, güvenlik açısından daha da fazla soruna yol açabilir. Bu sebeple şifreleme dünyasında daha pratik bir tahlil kullanılır: Anahtarı değil, kilidi karşı tarafa göndermek.
Farz edelim ki siz elinizdeki bir datayı hayli değerli birisine göndereceksiniz. Bu sorunlar ile uğraşmak yerine karşı tarafın size bir kilit göndermesini talep edebilirsiniz. Bu durumda gelen kilit ile kasayı kilitledikten daha sonra karşı tarafa yollayabilirsiniz. bu biçimdece anahtar hiç el değiştirmemiş olur ve güvenlik de artacaktır.
Blockchain ağlarında da işte bu usuldeki mantık kullanılır. bu biçimdece ağların üzerine (ağ ister açık olsun ister özel olsun fark etmez) yalnızca belli birisinin erişmesini istediğiniz bir bilgi ekleyeceğiniz vakit, karşı tarafın kilidi ile bilgiyi şifrelersiniz ve herkes ağda bu datayı görse bile şifrelenmiş olacağı için anlamlandıramaz. Alıcısı, yani kilidi size gönderen ve bu kilidi açabilecek anahtara sahip taraf, bu anlamsız datayı elindeki anahtar ile açarak okuyabilir. bu biçimdelikle, Açık Blockchain Ağları’nda bile şifreli dataları tutmak mümkün hale gelir.
Son senelerda bir kadro hizmet ve uygulamaların blokzinciri ağları üzerinden geliştirilmesi niçini ile “Akıllı Kontrat” kavramı ortaya çıkmış oldu.
“Akıllı Sözleşmeler”, Blockchain ağları üzerinde (eğer ağın bu biçimde bir özelliği var ise) çalışan uygulamalardır. Akıllı Mukaveleler, ağ üzerinde yazılan blokların ortasında yer alan dataların makul durumları sağlaması durumunda otomatik olarak çalışarak belli nazaranvleri yerine getirebilirler.
Örneğin şu anda bir tapu zamanı yapmak istediğimizde bu süreci direkt noterler üzerinden gerçekleştiriyoruz. Lakin noterler para transferi için hizmet vermiyorlar. Bu hizmeti ya çanta ile parayı taşıyıp teslim ederek yahut banka üzerinden süreç talimatı vererek yapmamız gerekiyor. İşte bu iki süreç içinde direkt bir denetim sistemi olmadığı için gazetelerin üçüncü sayfalarında ve internet haber sitelerinde “para dolu çantayı verdi ve…” formunda haberler altında dolandırıcılık olaylarına şahit oluyoruz. halbuki akıllı kontratları kullanan bir Blockchain ağı üzerinde bu problemler rahatlıkla ortadan kaldırılabilir.
Blokzinciri Ağlarında Zımnilik
Dünyadaki birinci ve en tanınan Blockchain ağlarından birisi olan Bitcoin Blockchain ağının tasarımı gereği, üzerinde oluşturulan bireylere ilişkin cüzdan ayrıntıları için gerçek kimlik ayrıntıları talep edilmez. Farklı bir söz ile Bitcoin Blockchain ağına giren bir kişinin gerçek hayatta kim olduğunu, yalnızca ağ yapısını inceleyerek pratik olarak bulmak neredeyse imkânsızdır.
bir hayli farklı Blockchain ağı, üstündeki süreçlere ilişkin özel ayrıntıları kriptografi tabanlı tahliller ile şifrelenmiş bir biçimde tutmaktadır. Bu durum, genel olarak Blockchain ağlarının yapısında mutlak bir kapalılık ve anonimlik (gerçek kimlikten bağımsızlık) algısının oluşmasına yol açmaktadır.
Bir Blockchain ağı üstündeki bilinmeyen yani şifrelenmiş ayrıntıların bir dış gözlemci için özgün haline çevrilmesi mümkün olmasa da açık süreç ayrıntıları üzerinde çeşitli tahlil çalışmaları yapılabilir ve bu süreçler üzerinde farklı data modellemeleri gerçekleştirilebilir.
Blokzinciri Uygulama Alanları
- Kripto Para, Token, Coin Tahlilleri
- Dijital Kimlik kullanması
- Müşteri Tanıma (Know Your Customer – KYC) İmkanı
- Global Ödeme Sistemi Oluşturma
- Teşebbüsçüler İçin Sermaye Muhtaçlığı Karşılaması
- Bağış Toplama ve İdaresi
- Vergi Toplama ve İdaresi
- Mal ve Kaza Sigortası Tazmin Süreci
- Bireyden Bireye (P2P) Kredi Uygulamaları
- Mikro Finans Hizmetleri
- Baht ve Bahis Oyunları
- Banka Sendikasyon Kredileri
- Otomatikleştirilmiş Ahenk Düzeneği
- Oy Kullanma Sistemi
- Tedarik Zinciri İdaresi
- Telif Kayıt Sistemleri
- Kopya Eser Müdafaası
- Kamu İhale Süreci
- Sıhhat Sistemi (e-sağlık)
- Askeri Buyruk Komuta Zincirleri
- İnanç Protokolü Gerektiren Tüm Başka Alanlar
Mana ve paha içeren rastgele bir varlığın, rastgele bir aracıya muhtaçlık duymadan, inançlı bir biçimde kaydının tutulması ve bu kayıtların sahipliğinin paylaştırılması yahut aktarılması ile bir arada bugüne kadar çabucak hemen keşfetmediğimiz fazlaca farklı iş modelleri üzerinde çalışmalar daima devam etmektedir.
Günümüzün örnek gösterilen yakın devir yıkıcı (distruptive) teşebbüsleri dahi Blockchain dalgasının tesiri altındadır. Ethereum platformunun kurucusu olan Vitalek Buterin’in dediği üzere “Uber, taksi sürücülerinin işini tehdit edebilir, fakat Blockchain, Uber’in varlığına ne kadar muhtaçlık kaldığını bir daha düşünmemizi mümkün kılmaktadır.”
3 haftadır Dijital Finans dünyasındaki gelişmeleri sizlere tüm tarafları ile özetlemeye çalıştım. Bilhassa son senelerda yapmakta olduğum inceleme ve araştırmalarımda kendilerinden epeyce yararlandığım kıymetli üstatım Prof.Dr.Ali İhsan Karacan ve Fintech İstanbul grubundan epey pahalı eğitmenler Ahmet Usta’ya ve Prof.Dr. Selim Yazıcıya çalışmalarımdaki katkılarından dolayı teşekkür etmek isterim.
Son Kelam: Sorunu Onu Yaratanlarla birlikte Çözemezsiniz…
Kaynaklar
- Prof.Dr.Ali İhsan Karacan; Kripto Varlıklar, Scala Yayıncılık, 2021
- Ahmet Usta & Prof.Dr.Selim Yazıcı; Fintech İstanbul Eğitim Notları, 2021