ANALİZ: Okuyalım: Hiperenflasyon

YodaUsta

Global Mod
Global Mod
Türkiye’de hiperenflasyon yaşanır mı? Tarif gereği sıkıntı görünüyor lakin tarihi enflasyon sayılarına hazırlıklı olmalıyız. niçinlerini bahis mevzu irdeleyelim.

Lakin evvel; Hiperenflasyon nedir?

“Art arda en az 30 gün boyunca aylık %50’yi aşan – Yıllık %200 enflasyon”



ÜFE
%80

Üfe yani nağmıdeğer “ürertici fiyat endeksi” bizlere mal yahut hizmet getirenlerin bu eser yahut malları ne kadar daha kıymetli üretiyor sorusunun yanıtını veriyor. Üreticiler ÜFE’nin yarattığı artışı kendi fiyatlarına yansıtıyor ve enflasyon tetiklenmiş oluyor. Bu demek değildir ki enflasyon da %80 olacak. Geçmişte TÜFE’nin daha yüksek olduğu vakit içinder yaşandı. ÜFE salt halde unsurun fiyatının yanı sıra hizmetin/katma kıymetin fiyatlanmasıdır. Artık hammadde yahut eser hizmetten daha fazla pahalılaşıyor bu da üreticiyi zora sokmaya devam ediyor. Örneğin tarımda üreticinin fiyatı 11 yılın tepesinde. Yalnızca lifli bitkilerde yıllık %123 arttı. Sizce aralık ayında açıklanan %80 ÜFE varken enflasyon canavarını %36’da tutmak mümkün mü?

ABD ve Avrupa’daki kalıcı enflasyon

Euro bölgesinde enflasyon rekor düzeyde. İngiltere’de sonuç Merkez Bankası’nın enflasyon varsayımının 2 katı. Öte yandan 12 Ocak’ta açıklanan ABD verisi 1982’den bu yana en kuvvetli enflasyonun olduğunu resmen ilan etti. Kasım ayında fiyatlar yıllık bazda %6,8 artarak ortalama varsayımı biraz aştı. Manşet enflasyonun artması ileriye yönelik beklentiyi de arttırıyor. İnsanların “enflasyon beklediğimden daha yüksek çıktı. Demek ki ileride de bu biçimde olacak” bakış açısı enflasyondaki tırmanışı perçinliyor.



Yüksek dolar kuru yüksek enflasyonun öne sürülen sebebi mi?



Financial Times’tan Martin Wolf, Amerika’nın enflasyon maksadını tutturmasının mümkün olmadığını iletti.

İktisadın kerteriz noktası ABD için 2021 enflasyon kestirimini tutturamayan FED, 2022’ye ait iddiasını %2,2’den 2,6’ya yükseltti, 2023 için de yüzde 2,2’den 2,3’e çıkardı. Para siyasetinde da sıkılaşma sürecini başlatan FED, varlık alımlarını azaltma suratını artırırken, 2022’de 4 faiz artışı öngördü.

TL son devirde dolara karşı bedel kaybediyor. Öte yandan dolar öteki para ünitelerine karşı kıymetini koruyamıyor. DXY endeksi de bu savımızı doğruluyor.



DXY: USD’nin pahasını altı yabancı para ünitesinden oluşan bir sepete (euro, Japon yeni, sterlin, Kanada doları, İsveç kronu ve İsviçre frangı) göre belirleyen Dünyaca ünlü bir endeks.

Aşağıdaki grafikte DXY endeksinin son 2 yıllık macerasını gorebilirsiniz. Çoğunlukla bedel kaybediyordu. Yeni yeni toparlamaya başladı. Temmuz 2020’de 95 bandından düştükten lakin 16 ay daha sonra o düzeylere çıkabildi. Tıpkı süreçte TL dolara karşı %39 kıymet kaybetti.


FED’in faiz arttırımıyla birlikte dolar öbür para ünitelerine karşı pahalanabilir ve DXY endeksi yükselişe geçebilir. Türkiye yanlışsız iktisadi siyaset uygulasa bile kaçınılmaz yüksek kur ve enflasyon artışı manasına gelebilir.

Geçmişteki Liraya not




Faiz indirmeye hazırlanan FED’in bilanço genişliği son periyotta inanılmaz düzeye geldi. 20 yılda yapılan kadar genişleme salgın ile birlikte son 1.5 yılda yapıldı. Piyasada dolar ölçüsünün arttığı bu vakitte TL’nin hala paha kaybetmesi beni huzursuz ediyor. Pekala ya musluklar kapandığında ne olacak? Beterin beteri varmış mı diyeceğiz?

Fiyat enflasyonu





ABD’de fiyat enflasyon beklenti anketi üstte görülüyor. Nisan 2021’de önümüzdeki yıl beklenen fiyat artışı %3 iken 7 ay daha sonra bu beklenti %3.9’a yükseldi. Fortune’a göre bu artış 2008 daha sonrası en büyük fiyat artışı. Pekala bundan bize ne? Unutmamalıdır ki ABD bütün Dünya’nın kaçınılmaz iktisadi müttefikidir. Oradaki ufak enflasyon bile bizim uzunluğumuzu aşan bir dalgaya dönüşebilir.


Dünyada maliyet enflasyonu

Maliyet enflasyonu salgının değerli ekonomik neticelerindan birisidir. Salgın, gerçekleşenin tersine her insanın işine döndüğü, taleplerin olağanlaştığı ve sonunda da tedarik zincirinin (TDZ) kırılmadığı bir senaryoda sorun olmaktan çıkması öngörülüyordu.

Üretim sürecinde hammaddelerin hakikat fiyatlanmaması ve dönemsel kıtlık tedarikte zincirin kırılmasını ve orta/uzun vadede mamüllerin fiyatlarının artmasına niye oluyor. Yarı iletken hammadde çip krizinin de modülü olduğu tedarik zinciri krizinde günümüzün teknolojik mamüllerine sirayet etmiş durumda. Volkswagen satışları %4,5 düşerken, tıbbi aygıt ve gereçte tedarik zinciri kırılmış durumda. Türkiye’nin bu sene özelinde nasıl etkileneceğini öngörmek sıkıntı. Bir başka değerli konu siyasi gerginlik. Bilhassa Rusya-ABD, Çin-ABD gerginliklerinden dolayı TDZ konfigürasyonu çabucak düzelmeyebilir.



Kur Muhafazalı mevduat


Son ayda lügatımıza giren bu kavramın bizlere enflasyon yaşatması işten bile değil. Çünkü bu mevduat çeşidi uzun mühlet devam ederse ve istenilen ilginin birazı bile olsa bu mevduatlar para basarak kapanmak durumunda kalabilir. Bu da enflasyonu birlikteinde getirecektir.



Kulak verin JP Morgan’a


Mayıs ayında enflasyonun %55 ile tepe yapacağı belirtildi. Öte yandan bakan Nebati önümüzdeki aylarda tek hane enflasyon gayemiz var dedi. Bu durumun lisede 30 puanlık yer doldurduğun imtihandan 80 beklemekten farkı yok.

Halk ne hissediyor?

Temelinde TÜİK’in, ENAG’ın yahut öbür kurumların deklare ettiğı enflasyon sayısının kıymeti yok. Halkın enflasyon beklentisi yüzde kaçsa ona bakılırsa gerçeklik şekillenir. Yunan mitolojisinden beri var olan “Pygmalion Etkisi” olarak da isimlendirilen kendini gerçekleştiren kehanet özetlemek gerekirse “olması düşünülen bir şeyin gerçekliğe dönüşmesi durumudur.”

Bizim örneğimizde halk enflasyonun ileride artacağını düşünüyorsa harcamalarını bugünden yaparlar ve daha yüksek beklenen enflasyon eninde sonunda gerçekleşir. Örneğin Metropoll’ün son anketinde halkın %61,5’i geçtiğimiz yılın enflasyonunu %100 yahut üstü olarak hissediyor. AKP’li seçmenlerde ise bu oran %46,4.

Nebati’nin hiç bir temellendirmeye dayanmadan tek haneli enflasyon söylemi ne piyasayı, ne gerçek ekonomiyi, ne de hanehalkını ikna edemez. Çıkıp plan program dahilinde sayılarla münasebetlerini açıklamak zorunda. yıllardır hiç bir öngörüsü tutmayan mevcut idarenin kaybettiği itimadı kazanması ne kadar mümkünse enflasyonu düşürmesi de o kadar mümkündür. Zira iktisat bağlantı ve itimat üzerine konseyidir. Tek sac ayağı üzerinde duran bina çöker.



Düşük faiz ısrarı



İktidar ülkeyi yönetmeye devam etmek istiyorsa çabucak olmasa bile bir biçimde bu siyasetten vazgeçecektir. Milletlerarası kuruluşlar da bu savı doğruluyor. Unicredit’e nazaran 2022 faizi %12 iken, 2023’te bu sayı %23. Düşük faiz ısrar edildiği her anda enflasyonun üst taraflı tırmanışı sürer.

Geçtiğimiz yıl ocak ayında enflasyon %1’di. Bu Ocak’ta ise %9’u bulması yalnızca bu ayın sonunda beklenen enflasyon yıllık olarak %40’a merdiven dayadı.

Hiperenflasyon yaşanması güç olsa bile stagflasyon (yüksek enflasyon+ekonomide durgunluk) daha yakın bir risk. Fakat şu mutlaktır ki çok yüksek enflasyon sayıları bir süre daha başımızı ağrıtacak. AKP muhalefetteyken en büyük yardımcılarından yüksek enflasyon artık bir daha muhalefet yolundaki en büyük münasebet olma yolunda.

Yağız Kutay Işık

Twitter: @yagizkutayisik

Dr. Artunç Kocabalkan – Atilla Yeşilada: Baraj 14, yıkılırsa fena!

FÖŞ anlattı: İktisatta Saadet Zinciri Ne vakit Çöker?

Ekonomistlerden birinci yarı için korkutan tahmin!
 
Üst