Uğur Gürses: Kredide ‘dev’, direkt dayanakta ‘cüce’

YodaUsta

Global Mod
Global Mod
100 yılda bir gelen bir salgında işini, gelirini kaybeden sabit masraflarını karşılama kuvvetliğüne düşen geniş bir bölüme direkt dayanak vermek yerine, bankadan borçlandırmayı yeğleyen hükümet, “dünya devlerini geride bıraktığı” bağlantısını yapıyor.

“Dünya devlerinin geride bırakıldığı” propagandası yapılırken olağan ki amaç vatandaş. Mayıs başında Anadolu Ajansı haberi ile “bombardıman” başladı. İrtibat Başkanlığı’nın bu irtibat hareketinin kokpitinde olduğu anlaşılıyordu. Çok sevdikleri kavramlarla, “algıyı öteki istikamete çekerek” aldatıcı bir bilgilendirme yapılıyordu.

“Devler” denilen de başka gelişmekte olan ülkeler. Yoksa gelişmiş “devler” hem yurttaşına, işletmesine direkt mali takviyede birebir vakitte kredide Türkiye’nin hayli ilerisinde.

O denli ki “onlar varlıklı ülke natürel ki verirler” diyebilecek bir tablo da yok; çünkü karşılaştırmalar GSYH’na oranla yapılıyor. Tablolar yazının devamında.

“Türkiye likit dayanakla devleri geride bıraktı” başlıkla duyurulan haberin spotu şöylekiydi: “Türkiye’nin likit dayanak oranı GSYH’sinin yüzde 9.4’ü oranında olurken, tıpkı kategorideki ülkeler içinde Türkiye’ye en çok yaklaşan ülke yüzde 6.2 ile Brezilya oldu. Çin yüzde 1.3, Rusya yüzde 1.5’te kaldı.”

Kaynak ise IMF gösterilmişti. Sayılar gerçek idi lakin ölçüm için yanlışsız kategoriye değil, öteki bir kategoriye, kredi patlamasındaki şampiyonluğa işaret ediliyordu.

Anadolu Ajansı “devleri geride bıraktığımızı” aşağıda paylaştığım kendi tablolarında mavi sütunlara (Toplam likidite desteği) işaret ederek yapıyordu. halbuki bakmamız gereken yer bej sütunlardı. (Ek Harcama -Sağlık dışı sektörler)

Ankara’nın eforu, gayesi şuydu; pandemide ekonomik kayıpları olan yurttaşlar, işletmeler ikna edilmeye çalışılıyordu. Güya yaşadıklarına bakarak değil de farklı olarak kendilerine söylenenle ikna olabileceklermiş üzere.

31 Mayıs günü kabine toplantısı daha sonrası açıklama yapan Cumhurbaşkanı Erdoğan şunları söylemiş oldu; “Bugün Türkiye, dünyada ulusal gelirine oranla halkına en aktif, yaygın ve yüksek dengeli takviyeleri sağlayan ülkelerin başında gelmektedir.”

Erdoğan kelamlarına devam ediyordu: “Dünyada her şey güllük gülistanlık da yalnızca Türkiye’de kasvet yaşanıyor üzere bir hava oluşturmaya çalışanlara verilecek en hoş yanıt memleketler arası kuruluşların işte bu tespitidir”.

“Uluslararası kuruluşlar” dediği IMF idi. Vatandaşa dönüp “herkesten daha fazla yardım ettik” mealinde ikna etmeye çalışırken, IMF’nin ismini zikretmeden lakin datalarını kılavuz alarak hakemliğine başvuruyordu.

Fakat bir daha yenidenlayayım; IMF’nin yayımladığı datalarda Türkiye’ye şampiyonluk getirecek bir direkt dayanak tablosu yok. Dünya güllük gülistanlık değildi lakin yurttaşının cebine yüklü çek bırakan ülkeler önden koşuyordu.

IMF’nin tabloları şurada: Fiscal Monitor Database of Country Fiscal Measures in Response to the COVID-19 Pandemic.

IMF iki ana kümede ele alıyor; biri direkt mali dayanaklar, başkası ise garanti ve likidite dayanakları. Direkt mali takviyeler, ismi üzerinde bütçeden direkt yurttaşlara ve işletmelere yapılan karşılıksız hibe ödemelerinden oluşuyor. Garanti ve likidite dayanakları ise yükle kredi kolaylıkları ve garantileri içeriyor.

Türkiye’nin verdiği direkt takviye ölçüsü IMF tablolarında, sıhhat dışı ödemelerde 10 milyar dolar, yani GSYH’nın yüzde 1.5’i olarak yer alıyor. İkinci kümede, yani kredi kolaylıkları, garantiler ve likidite takviyelerinde ise 67 milyar dolar (GSYH’nın 9.4’ü) olarak yer almış. Pekala bu ikinci kümede bu kadar yüksek olan ‘destek’ nedir? Doğal ki kamu bankalarının piyasaya pompaladığı yaklaşık 350 milyar TL kredi ile KGF’nin ek verdiği 118 milyar TL’lik kefalet. İşte Ankara’nın öne çıkardığı ve “devleri geride bıraktığı” tezinde olan kalem bu.

İşte bu ikinci kümeyle birlikte “destek şişirmesi” 661 milyar TL’ye ulaşıyor.

Cumhurbaşkanı Erdoğan da 31 Mayıs konuşmasında, salgınla gayrette verilen mali dayanakların toplamda 661 milyar lirayı bulduğunu vurgulayarak, Türkiye’nin “salgın sürecini hayli önemli ekonomik kayıplara, toplumsal ezalara, güvenlik tehditlerine maruz kalmadan geçirmesinde” epeyce büyük katkısı olduğunu söylüyordu.

Doğrusu 661 milyar TL’lik bir mali dayanağın büyük bir kısmının kamu bankaları kanalıyla verilen krediler olduğunu bilsem de ana detaylarını bir daha de merak ettim.

Çabucak sonraki günü, 1 Haziran günü Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, bir twitter iletisi ile şunları yazdı: “Ekonomi Islahat Programımızda yer alan aksiyonlarından birini daha hayata geçirdik. Birincisini dün deklare ettiğımız Kamu Maliyesi Raporu, üçer aylık devirler prestijiyle yayımlanacak.”

Kamu Maliyesi Raporu yayımlanmıştı.

Raporu merakla okuyunca karşıma çıkan şu oldu: 661 milyar TL’lik pandemi dayanaklarının alt kalemleri olduğu üzere tablolaştırılmıştı.

Bu tablo epeyce açık halde direkt yapılan mali destek-hibe ölçülerini gösteriyor.

Tabloda yeşil renkle vurgulanan satırlar, yurttaşlara-işletmelere direkt yapılan ödemeleri gösteriyor.

Tablo, bu ödemelerin ne kadarının bütçeden ne kadarının İşsizlik Sigortası Fonu’ndan yapıldığını da gösteriyor.

Çok açık ki bütçeden şimdiye kadar yapılan direkt ödeme toplamı 11 milyar TL.

İşsizlik Fonu’ndan yapılan ise 57.3 milyar TL.

İşsizlik Fonu’nun, personellerin fiyatlarının bir modülü olan primlerle oluştuğu dikkate alınırsa bu fondan yapılan ödemeler, ‘işçinin parasını personele ödemek’ demek.

Kamu bütçesinden pandemi niçiniyle iş, gelir kaybına uğrayan yurttaşlara kamu bütçesinden ödenen para yalnızca 11 milyar TL.

İşte bu akıl alır üzere değil. 100 yılda bir karşılaşılan yıkıcı bir salgında yurttaşlara tahsis edilen kamu kaynağının bedeli bir otoyol ilişkili köprüye ödenen kadar değil.

TABLO 1

Kaynak: Kamu Maliyesi Raporu – ugurses.net (Dipnotlar için metnin sonuna bakınız)

Öbür kalemler ise sağlanan kolaylıklar, ertelemeler üzere dayanaklar niçiniyle kamunun kaybettiği gelir ya da yüklendiği ek maliyetleri gösteriyor.

Devlet kendi cebinden ne harcadıysa hangi vergiden vazgeçip ötelediyse son olarak bütçe istikrarına yansıyor bunlar.

Yani bunların hepsinin cari yıl içine yansıyan toplam maliyetini, kesin olarak bütçe açığında görüyoruz. 2021 bütçe açığına da yansıyacak.

her neyse ki Kamu Maliyesi Raporu’nda öteki ülkelerle birlikte bütçe açığındaki değişim grafikle gösteriliyordu:

ugurses.net Kaynak: Kamu Maliyesi Raporu

Grafikte başka ülkelerin pandemi dayanakları ile bütçe açıklarının nasıl büyüdüğü açık halde görülürken, Türkiye’nin bütçe istikrarı GSYH’nın yüzde 2.9’undan yalnızca ve yalnızca yüzde 3.4’üne çıkmıştı. Yani binde 5’lik bir artış olmuştu.

halbuki öbür ülkelerin bütçe açıklarının GSYH’larına oranla yüzde 3.5-5 ortası arttığı görülüyordu.

Pekala IMF tablolarında bu durum nasıl görünüyordu?

TABLO 2

ugurses.net

İşte gerçek tablo bu.

“Türkiye’de problem yaşanıyor üzere bir hava oluşturmaya çalışanlara verilecek en hoş karşılık memleketler arası kuruluşların işte bu tespitidir” derken, Cumhurbaşkanı Erdoğan farkında mıydı bilmiyorum; lakin o memleketler arası kuruluş bize Türkiye’nin en düşük direkt mali dayanak veren ülke olduğunu söylüyordu, yayımladığı tablolarda.

ABD’nin üç farklı ek bütçe ile yurttaşlarına çek dağıttığını anımsayalım. İşte bu kategoride G20’nin son 3’ünde yer alıyoruz.

Bitmedi; OECD’nin 31 Mayıs’ta yayımladığı raporda da misal bir saptama var. aslına bakarsanız kullandıkları data de IMF tabanlı. Orada da Türkiye’nin direkt takviyesi GSYH’nın yüzde 1.9’u hesaplamışlar. BU da IMF bilgilerindeki sıhhat harcamaları ile sıhhat dışı harcama toplamına eşit. Burada da görülüyor ki kendi kümesindeki ülkelerin harcadığının yarısından az.

Kaynak: OECD

tekrar başa dönelim; yanlışsız Türkiye kendi kümesinde likidite dayanağında en yakın rakibinin yüzde 50 fazlasını yaptı. Lakin bunu ne değerine yaptı? Döviz rezervlerini boşaltıp, Merkez Bankası’nı 60 milyar dolar borçlu hale getirerek, ülkeyi kırılgan ve ödemeler istikrarı krizi eşine getirip bırakarak.

Birçok ülkenin siyaset yapıcıları, mali dayanağı hane halkına verirken, buradan iktisada akacak talebin, kapanma ve karantina şartları niçiniyle iş ve hasılat kaybına uğrayan iş kısmına akmasını sağlamak istediler. Bizde ise talebi besleyecek direkt gelir transferi yerine, kredi patlaması ile döviz, altın ve ithal araba talebi patlatıldı.

TABLO 3

Yalnızca alıntıdır, tablolar, dipnotlar ve makalenin geri kalanı için Uğur Gürses blog sitesini ziyaret edin

Kılıçdaroğlu: “Esnaf hibe dayanağından yararlanamıyor”

OECD: Türkiye’nin halkına direkt dayanağı epeyce az, kredi dayanağıyla bu iş sürmez

Prof. Dr. Selva Demiralp: Erdoğan’ın faiz açıklaması- yüzde 7 büyüme o sayedeydi
 
Üst