Türkiye’de pandemi öncesinde 2018’den bu yana çift haneli enflasyon ve işsizlik ile düşük büyüme oranı ortamındaydık. 2018 yılı Mart ayından DSÖ’nün pandemi ilan ettiği tarih olan 11 Mart 2020’ye kadar geçen iki yılda TL, $ karşısında %56 kıymet kaybetmişti.
Pandeminin birinci gününden Temmuz ayının ortasında kadar da TL’nin $ karşısında paha kaybı devam etti, 16 ayda kıymet kaybı %41 olarak gerçekleşti.
Bu uzun vakit diliminde alım gücünün düşeceğine yönelik beklentiler güçlendi. Para siyaseti uygulamalarının kısa vadede enflasyonu hedeflenen seviyeye getirmekten epeyce uzak olduğu inancı yerleşti. Enflasyon oranının daha da artacağına yönelik beklentiler, tasarrufları TL’den uzaklaştırırken döviz, altın, kripto para, gayrimenkul üzere varlıkların tercih edilmesine yol açtı. Tasarrufların erimemesi için hangi varlık enflasyona karşı daha fazla getiri sağlıyor ve enflasyona karşı muhafaza düzeneği geliştiriyorsa, oraya gerçek yönelim gerçekleşti.
2020 pandemi yılında büyüme oranındaki dramatik düşüşün önüne geçmek için yılın ikinci yarısından itibaren gevşetilen para siyasetiyle indirilen faiz oranları, kredi talebini körükledi. Ucuz paranın bollaştığı periyotta konuta olan talep arttı. Üstelik pandemide ertelenen talepler kelam konusuydu. Karantina devrinde kentlerde, apartman dairelerinde sıkışan hanehalkları için bahçeli, ferah, hijyenik yerler ve meskenden çalışanlar için yazlık bölgelerdeki konutlar cazibe merkezi haline geldi. Menkul değerler ve başka varlık meblağlarının beklenenin üzerinde “şişme”sinin eşlik ettiği bu ortamda konuta talep arttı.
2020 yılında konut satışında bundan evvelki yıla oranla %11 artış gerçekleşti. 2021 yılının birinci yarısında geçen yıla göre %11,5 daha az konut satılsa da, satılan konut sayısı 552.810 oldu. Bu denli satışın dörtte biri yalnızca Haziran ayında gerçekleşti. 2020 yılının son çeyreğinden itibaren kredi faizlerindeki yükseliş, ipotekli satış hacmini %29 daraltırken, başka satış biçimleri arttı.
Bir yandan pandemi, başka yandan enflasyonist ortam, bir an evvel tasarrufların kıymetlendirilmesi isteğini doğurdu. Bu durum konuta olan talebi arttırırken konut fiyatları ve Konut Fiyat Endeksi de hareketlendi. Endeks, 2021 yılı Nisan ayında bundan evvelki aya göre %2 oranında artarak 168,8 düzeyine çıktı.
Türkiye’de konut ünite meblağları (TL/m2) ndaki yıllar itibariyle ortaya çıkan yükseliş epeyce farklı gerçekleri ortaya çıkarıyor. 2010 Nisan ayında konut m2 birim fiyatı, pandemi başlangıcına kadar 2018 yılı son çeyrekteki gerileme haricinde, her ay ortalama yaklaşık %1 oranında arttı. Lakin pandemi ilanının çabucak akabinde Nisan 2020’de konut m2 birim fiyatı birinci kere bundan evvelki aya oranla %5 birden arttı. Nisan 2020-Nisan 2021 artış ortalaması %2,5 olarak gerçekleşti. ötürüsıyla 2010 yılının Nisan ayında 964,7 TL olan konut m2 birim fiyatı, Nisan 2021’de 4.225 TL’ye ulaştı.
Artan konut meblağları, düşen alım gücüne, fakirleşen halka karşın konut talebi canlı ve satışlar sürüyor. Bu durumun temel sebebi sermaye temerküzü, öbür ismiyle sermayenin makul ellerde toplanmasıdır.
Birtakım dar gelirliler düşen alım gücünü ayağa kaldırmak için kendi konutlarını satarken daha küçük bir konut alıp, ortadaki meblağı geçimlerinde kullandı. Birtakım işletme sahipleri, pandemide işleri bozulunca yüksek talep bakılırsan konutlarını satışa çıkardı, işletmesinin borçlarını kapattı. Birtakım konut sahipleri de, bedeli artan gayrimenkullerini daha evvel ummadıkları bir fiyata satarak, kısa vadeli geleceklerini garantiye almaya çalıştı.
İster likidite, ister global, isterse pandemi krizi olsun, üretim ve istihdam daralırken bu krizler birtakım kesitler için eskiye göre daha kuvvetli bir bir daha yapılanma fırsatı olabilir, birtakım kesitler için de gerçek manada çöküşü getirebilir. Tüm bu gelişmelerin sermayenin ağır birikiminde fonksiyonu vardır. Daha kuvvetli bir biçimde bir daha yapılanma fırsatı elde eden sermaye, giderek büyür. Üstelik çöküşe uğrayan ve varlığını sürdürmek isteyen öbür bölümlerin birçok imkanını da elinden alarak. Bu durum gelir dağılımında adaleti ve ekonomik istikrarı tehdit etse de ekonomik büyüme daha fazla önemsendiğinden üzerinde fazla durulmaz. Sermayenin giderek belirli ellerde toplanması, gelir kümeleri içinde farkı büyütür, hayat standardının düşmesi, makroekonomik göstergelerin bozulması ve işsizliğin artması üzerine, toplumsal sistemin değişmesi tarafında talepleri yaratır.
O niçinle kriz devirlerinde sermaye temerküzü mümkündür. Muhakkak ellerde toplanan sermaye gerçek sermaye ya da gayrimenkuller olabileceği üzere finansal sermaye de olabilir. Son devirde sermayenin temerküz oranını belirleyen en kıymetli ögenin likidite bolluğu olması şaşırtan değildir.
Prof.Dr. Binhan Elif Yılmaz
Pandeminin birinci gününden Temmuz ayının ortasında kadar da TL’nin $ karşısında paha kaybı devam etti, 16 ayda kıymet kaybı %41 olarak gerçekleşti.
Bu uzun vakit diliminde alım gücünün düşeceğine yönelik beklentiler güçlendi. Para siyaseti uygulamalarının kısa vadede enflasyonu hedeflenen seviyeye getirmekten epeyce uzak olduğu inancı yerleşti. Enflasyon oranının daha da artacağına yönelik beklentiler, tasarrufları TL’den uzaklaştırırken döviz, altın, kripto para, gayrimenkul üzere varlıkların tercih edilmesine yol açtı. Tasarrufların erimemesi için hangi varlık enflasyona karşı daha fazla getiri sağlıyor ve enflasyona karşı muhafaza düzeneği geliştiriyorsa, oraya gerçek yönelim gerçekleşti.
2020 pandemi yılında büyüme oranındaki dramatik düşüşün önüne geçmek için yılın ikinci yarısından itibaren gevşetilen para siyasetiyle indirilen faiz oranları, kredi talebini körükledi. Ucuz paranın bollaştığı periyotta konuta olan talep arttı. Üstelik pandemide ertelenen talepler kelam konusuydu. Karantina devrinde kentlerde, apartman dairelerinde sıkışan hanehalkları için bahçeli, ferah, hijyenik yerler ve meskenden çalışanlar için yazlık bölgelerdeki konutlar cazibe merkezi haline geldi. Menkul değerler ve başka varlık meblağlarının beklenenin üzerinde “şişme”sinin eşlik ettiği bu ortamda konuta talep arttı.
2020 yılında konut satışında bundan evvelki yıla oranla %11 artış gerçekleşti. 2021 yılının birinci yarısında geçen yıla göre %11,5 daha az konut satılsa da, satılan konut sayısı 552.810 oldu. Bu denli satışın dörtte biri yalnızca Haziran ayında gerçekleşti. 2020 yılının son çeyreğinden itibaren kredi faizlerindeki yükseliş, ipotekli satış hacmini %29 daraltırken, başka satış biçimleri arttı.
Bir yandan pandemi, başka yandan enflasyonist ortam, bir an evvel tasarrufların kıymetlendirilmesi isteğini doğurdu. Bu durum konuta olan talebi arttırırken konut fiyatları ve Konut Fiyat Endeksi de hareketlendi. Endeks, 2021 yılı Nisan ayında bundan evvelki aya göre %2 oranında artarak 168,8 düzeyine çıktı.
Türkiye’de konut ünite meblağları (TL/m2) ndaki yıllar itibariyle ortaya çıkan yükseliş epeyce farklı gerçekleri ortaya çıkarıyor. 2010 Nisan ayında konut m2 birim fiyatı, pandemi başlangıcına kadar 2018 yılı son çeyrekteki gerileme haricinde, her ay ortalama yaklaşık %1 oranında arttı. Lakin pandemi ilanının çabucak akabinde Nisan 2020’de konut m2 birim fiyatı birinci kere bundan evvelki aya oranla %5 birden arttı. Nisan 2020-Nisan 2021 artış ortalaması %2,5 olarak gerçekleşti. ötürüsıyla 2010 yılının Nisan ayında 964,7 TL olan konut m2 birim fiyatı, Nisan 2021’de 4.225 TL’ye ulaştı.
Artan konut meblağları, düşen alım gücüne, fakirleşen halka karşın konut talebi canlı ve satışlar sürüyor. Bu durumun temel sebebi sermaye temerküzü, öbür ismiyle sermayenin makul ellerde toplanmasıdır.
Birtakım dar gelirliler düşen alım gücünü ayağa kaldırmak için kendi konutlarını satarken daha küçük bir konut alıp, ortadaki meblağı geçimlerinde kullandı. Birtakım işletme sahipleri, pandemide işleri bozulunca yüksek talep bakılırsan konutlarını satışa çıkardı, işletmesinin borçlarını kapattı. Birtakım konut sahipleri de, bedeli artan gayrimenkullerini daha evvel ummadıkları bir fiyata satarak, kısa vadeli geleceklerini garantiye almaya çalıştı.
İster likidite, ister global, isterse pandemi krizi olsun, üretim ve istihdam daralırken bu krizler birtakım kesitler için eskiye göre daha kuvvetli bir bir daha yapılanma fırsatı olabilir, birtakım kesitler için de gerçek manada çöküşü getirebilir. Tüm bu gelişmelerin sermayenin ağır birikiminde fonksiyonu vardır. Daha kuvvetli bir biçimde bir daha yapılanma fırsatı elde eden sermaye, giderek büyür. Üstelik çöküşe uğrayan ve varlığını sürdürmek isteyen öbür bölümlerin birçok imkanını da elinden alarak. Bu durum gelir dağılımında adaleti ve ekonomik istikrarı tehdit etse de ekonomik büyüme daha fazla önemsendiğinden üzerinde fazla durulmaz. Sermayenin giderek belirli ellerde toplanması, gelir kümeleri içinde farkı büyütür, hayat standardının düşmesi, makroekonomik göstergelerin bozulması ve işsizliğin artması üzerine, toplumsal sistemin değişmesi tarafında talepleri yaratır.
O niçinle kriz devirlerinde sermaye temerküzü mümkündür. Muhakkak ellerde toplanan sermaye gerçek sermaye ya da gayrimenkuller olabileceği üzere finansal sermaye de olabilir. Son devirde sermayenin temerküz oranını belirleyen en kıymetli ögenin likidite bolluğu olması şaşırtan değildir.
Prof.Dr. Binhan Elif Yılmaz