Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz: Her 5 liralık vergi gelirinin 1 lirası faiz masraflarına gidiyor

YodaUsta

Global Mod
Global Mod
Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz: TL’nin dolar karşısındaki kıymetinde aşağı taraflı, iç borç stokunda da üst taraflı hareket süratle devam ediyor. Dış borç yükü son beş yıl ortasında yüzde 45’ten yüzde 62’ye çıktı.


İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz, her beş liralık vergi gelirinin bir lirasının faiz sarfiyatlarına harcandığını vurgulayarak Hazine’nin TL cinsinden borçlanmaya öncelik vermesi gerektiğine işaret etti.

Şirketlerin Türkiye Varlık Fonu’na döneminin, “paralel/oldukçalu Hazine” çağrışımı yaptığına dikkat çeken Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz ile Türkiye iktisadını ve vergileri ve bütçedeki kara deliği konuştuk.

– Birinci 6 ay bilgilerine göre, Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın yılsonu bütçe amaçlarına ait raporunda vergi gelirlerinin salgına karşın 1 trilyon TL’yi bulacağı belirtilirken bu artışa rağmen faiz masrafları niçiniyle bütçe açığının 200 milyar TL olacağı açıklandı. Bütçe açığının finanse edilmesi için önümüzdeki devirde vergi oranlarının artırılması yoluna gidilebilir mi? Yurttaşı yeni vergi yükü bekliyor mu?

2020 yılındaki salgın kaynaklı kapanmalar ekonomik faaliyet seviyesini düşürdüğü için beklenen vergi gelirleri elde edilemedi. 2021 yılında 2020’ye göre ertelenen talepler karşılık buldu ve canlanan iktisat yardımıyla bilhassa KDV, ÖTV ve dijital hizmet vergisi üzere tüketim vergilerinde beklenenin üzerinde hasılat gerçekleşti. Kamu harcamalarını finanse eden en temel gelir kalemi vergi gelirleridir ve tüm toplumun gösterdiği fedakârlık yardımıyla elde ediliyor. O niçinle her kuruşu dikkatle harcanmalıyken, bu yılki bütçenin yüzde 13,3’ü vergi toplama yerine borçlanıldığı için borç verenlere faiz ödemesi olarak gidiyor. Faiz sarfiyatları bütçede arttıkça başka harcamalar üzerinde baskı yaratıyor. Her 5 liralık vergi gelirinin 1 lirası faiz masraflarına gidiyor.

Vergi gelirlerini arttırmak için oranları yükseltmekten çok kamuda harcama disiplini ön planda olmalı. Cumhurbaşkanı sonucu ile vergi oran, muafiyet, istisna ve indirim oranlarında değişiklik ile vakit kaybetmeden vergi geliri elde etmek mümkün. Daha hayli tüketim vergisi, gümrük vergisi oranlarında artış ile yeni kaynak bulmak mümkün. Fakat yeni vergi düzenlemelerindeki beklentiler ve hesaplamalar, mükellefin vergiden kaçınmadığı ya da muafiyet, istisna, indirim oranlarından belirli kesitlerin faydalandırılmadığı var iseyımı altındadır. bu biçimde sübjektif düzenlemeler yapıldığında vergilerle gelir elde etme ve eşitsizlikleri giderme gayeleri zedeleniyor. Kesinlikle vergi yükünü arttırmak tahlil olmuyor. Hatta son periyotta gelir ve tüketim vergileriyle vergide adalete ulaşılamaması niçiniyle artık vergide adalet beklentisi servet vergilerine kayıyor.

KAMUDA İSRAF ÖNLENMELİ

– Bütçedeki kara delik nasıl kapatılabilir?


* Borçlanma muhtaçlığını azaltıp faiz masraflarının düşürülmesi ve faiz dışı fazla elde edilmesi koşul. Bu yıl bütçeden iç ve dış borç faiz sarfiyatlarına ayrılan hisse, yüzde 13,3’tür. Borçluluğun yarattığı faiz masraflarının bütçe üzerinde yarattığı baskı, faiz dışı fazla elde edilmesini engelleyen en kıymetli niçindir.

* Hakikat borç idare stratejileri uygulamak, kamu maliyesini disipline edebilmek için ehemmiyet taşıyor. Hazine’nin TL cinsinden borçlanmaya öncelik vermesi gerekir. Döviz cinsi ve altına dayalı senetler/kira sertifikaları döviz ve altın fiyatlamasındaki sıçramalar kararı borçlanma gereğinin devamına niye oluyor. Üstelik TL’ye itimat kaybına yol açıyor.

* Bütçe harcamalarının yüzde 40’ı cari transferlerden oluşuyor. Cari transferler ortasında kamu bankalarının vazife ziyanları (yeni tarifiyle “gorevlendirme giderleri”)nın azaltılması, Hazine yardımı alan kamu ekonomik ünitelerinin idaresinde şeffaflık, bütçede tasarruf sağlayacaktır.

* Vergileri arttırmaya ya da yeni borçlanmaya gitmeye gerek kalmayacak bir tahlil, kamuda israfı önlemektir.

BÜYÜME SEKTEYE UĞRUYOR

– Dünya Bankası’na bakılırsa Türkiye 120 ülke içinde en borçlu 6. ülke. Türkiye dış borcunu nasıl çevirebilir? Borçluluk konusunda ne cins riskler var, Bu hususta neler öneriyorsunuz?


Brüt dış borç stokunun GSYH’ye oranı, yani dış borç yükü son beş yıl ortasında yüzde 45’den yüzde 62’ye çıktı. Dış borç stoku arttığı için değil, $ bazında GSYH düştüğü için dış borç yükü yükseldi. Ülke CDS priminin yüksekliği, yaşanan kur sıçrayışları dış borçlanma imkanlarını azaltıyor. 2018 yılı 2. çeyrekten bu yana Brüt Dış Borç Stoku 440-450 milyar dolar içinde, artmıyor. Bu yılın birinci altı ayında gerçekleştirilen dış borçlanma, iç borçlanmanın dörtte biri.

Brüt dış borç stokunun ortasında özel dal borçları tartıda. Özel bölüm borlarının kıymetli bir kısmı Hazine Garantili. Özel dal borçlarını ödeyemediğinde, borcun toplumsallaşma riski var. Başka yandan özel bölüm yatırımları için gerekli finansman gereksinimini dış borçlanma ile karşılayamadığında

Ekonomik büyüme sekteye uğruyor. Dış kaynak ve döviz gereksiniminin tek karşılanacağı yer, dış borçlanma olmamalı. Direkt yabancı sermaye yatırımlarını, hayli uluslu şirketleri ülkemize çekmeliyiz.

TL’DEN KAÇIŞ HIZLANDI

– Hazine’nin dövizli iç borçlanmaya geri döndü. İçeride dövizli borçlanmaya niye gerek duyuluyor? Bu ne cins riskleri birlikteinde getiriyor?


Hazine 2004-2017 içinde iç borç stokunu ve yeni borçlanmaları döviz riskinden korumak için döviz cinsi ve dövize endeksli senetlerin hissesini düşürüp, DİBS’ler ortasındaki TL cinsi senetlerin hissesini arttırmıştı. Bu atılımlar TL’ye olan itimada katkı sağlamıştı. Lakin 2018 daha sonrası Hazine iç borçlanma stratejilerini değiştirdi, bilhassa “piyasa çeşitliliğinin sağlanması” nedeni öne sürülerek dolar ve Avro Cinsi Devlet Tahvili ihracına sürat kazandırdı. Ayrıyeten 2019 yılında da dolar ve Avro Cinsi Kira Sertifikası ihraç etmeye başladı. Şu anda toplam senetlerin yaklaşık yüzde 40’ı dövizli senetler. Dış borç imkanları azaldığı için döviz temini dövizli iç borçlanma senetleriyle sağlanmaya çalışılıyor. TL’nin kıymet kaybı esnasında bu senetler alıcılar açısından “güvenli liman” oldu ancak Hazine bu senet ve sertifikaları ihraç ettikçe TL’den kaçış hızlandı.

TL, 2018 yılı Mart ayından pandemi ilan edilen 11 Mart 2020’ye kadar dolar karşısında yüzde 56 bedel kaybetmişti. Pandeminin birinci gününden bugüne kadar TL’nin dolar karşısında kıymet kaybı devam etti ve yüzde 41’e ulaştı. İç borç stoku ise bu üç yıl ortasında iki katına çıktı, 1,135 trilyon TL’ye ulaştı. ötürüsıyla TL’nin dolar karşısındaki pahasında aşağı istikametli, iç borç stokunda da üst taraflı bir hareket süratle devam ediyor. Yerli paramız dolar ve Avro karşısında eridikçe, Altın’ın ons fiyatı arttıkça Hazine’nin borç stoku ve geri ödemede yükümlülükleri de artmaya devam ediyor.

halbuki TL cinsi senetlere ehemmiyet ve öncelik verileceği, dövizli senetlerin hissesinin minimize edileceği Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın 12 Mart’ta ilan ettiği “Ekonomi Reformları”nda yer aldı. Lakin bu tarafta hâlâ bir gelişme yok.

PARALEL HAZİNE ÇAĞRIŞIMI

– Başta kamu bankaları olmak üzere Türkiye Varlık Fonu’ndaki birfazlaca şirkette önemli ziyanlar var. Bunu neye bağlıyorsunuz?


Dünyadaki varlık fonları bedeli sıralamasında Çin, Birleşik Arap Emirlikleri ve Norveç varlık fonları toplamın yüzde 75’ini oluşturuyor. Tüm bu fonların olduğu ülkelerde, cari fazla ve bütçe fazlaları bulunuyor. Fakat Türkiye Varlık Fonu’nun kaynağı olabilecek rastgele bir cari fazla yahut bütçe fazlası kelam konusu değil.

Türkiye Varlık Fonu’ndaki şirketler, bağlantı, güç, madencilik, ulaştırma, finans üzere stratejik değeri olan dallarda. Doğal olarak kuvvetli sermayelere sahipler, vergi kapasiteleri yüksek. Lakin fona devredilen şirketlerin, kurumlar vergisi üzere çeşitli yükümlülüklerden muaf tutulduğu göz önüne alındığında; kriz vakit içinderında bütçe açığının kapatılmasına bir faydaları olmuyor. Pandemiyle uğraşta gerekli vergi gelirlerine katkı sağlamamış oldular.

Ayrıyeten bu şirketlerin fona periyodu, “paralel/oldukcalu hazine” çağırışımı yapıyor. Bu savın pek hayli sebebi var: Birincisi, Hazine ve TCMB yanında devlet ismine kurulmuş üçüncü bir kurumun oluşturulması, kurumlar ortası uyum açısından kuvvetlik yaratabilmesi. İkincisi Türkiye Varlık Fonu ve ona bağlı kaynaklar, genel idare bütçesi ortasında gösterilemediği için Hazine Birliği prensibi ziyan nazaranbilmesi. Üçüncüsü Varlık Fonu’nun 1990’larda mali disiplini bozan, krizler yaşamamıza niye olan bütçe dışı fon uygulamalarına benzeme mümkünlüğünün yükselmesi. Ayrıyeten yeni kurulacak fon ve şirketlerin Sayıştay kontrolü dışına çıkarılması tenkit konusu. Türkiye Varlık Fonu kurulduğundan bu yana, Memleketler arası Varlık Fonu Enstitüsü’nün geliştirdiği Şeffaflık Endeksi kıymetine hala ulaşamadı.

Hazine’nin DİBS’lerinin birincil piyasada ortalama yüzde 80’lik hisse ile en büyük alıcısı bankacılık bölümü, bu kesim ortasında de temel alıcısı kamu bankalarıdır. Bilhassa 2018 yılından günümüze kadar kamu bankalarının senet sahipliği en üst seviyeye çıktı.

Son devirde Hazine, kamu bankalarının dolar ve Avro Cinsi Devlet Tahvili alıcısı olması emeliyle bu bankaların Merkez Bankası’ndaki hesaplarına döviz transfer etmekte ve tahviller Merkez Bankası’ndaki teminat hesaplarına gönderilmektedir. Bu yolla hem kamu bankaları Merkez Bankası’ndan daha fazla TL borçlanarak piyasaya verdikleri kredi hacmini genişletmiş birebir vakitte Merkez Bankası kamu bankalarının döviz likiditesini almış olmaktadır.




Haberin devamı için: https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/prof-dr-binhan-elif-yilmaz-her-5-liralik-vergi-gelirinin-1-lirasi-faiz-giderlerine-gidiyor-1861350
 
Üst