1994 krizi, ona yol açan niçinler ve tahlil teklifleri açısından unutmak istediğimiz ekonomik krizlerden biri. tekrar karşılaşmadığımız çeşitte 3 haneli enflasyona, farklı vergi çeşitlerine (Net Etkin Vergisi, Ekonomik İstikrar Vergisi vb), fakirleşmeye, refah kaybına şahit olduk. özetlemek gerekirse hatırlayalım, tarihin tekerrür etmemesi dileğiyle.
1990-1993 içinde iç talep genişlemesine dayalı büyüme stratejisi izleniyor, büyüme istikrara tercih ediliyordu. İktisat 1992’de %6, 1993’de %8 oranında büyüyordu. Lakin enflasyon oranı yavaş yavaş %60’ları aşmaya başlıyor, iktisatta belirsizliğe niye olurak kaynak dağılımında dengesizlik yaratmaya devam ediyor, bütçe açığı ve kamu borç stoku da artış trendini sürdürüyordu.
Yüksek kamu açıklarının temelde MB kaynaklarıyla ile finanse edilmesi, düşük faiz siyasetinde ısrar edilmesi, ekonomik aktörlerin bol ve ucuz para ortamında dövize yönelmesine niye oluyor, enflasyon beklentilerini aşağıya yanlışsız revize etmelerini engelliyor, bozulan kamu istikrarları ileriye dönük olumsuz beklentiler kısır döngüsü ile yüksek oranlı enflasyonu hazırlıyordu.
Kredi derecelendirme kuruluşlarının not düşürmeleriyle aslına bakarsan girişi dalgalı hale gelen kısa vadeli sermaye süratle çıkmaya başlayıp, pay senetlerinin şişmiş fiyatlarının sürdürülemeyeceği anlaşılınca ve borsa süratle düşüşe geçti, döviz kurundaki yükselişin önüne geçmek için faiz oranları arttırıldı, hatta gecelik faizler İnterbank piyasasında %1000’lere ulaştı ve olağan olarak üstün bono!!. MB de piyasadan döviz satışına geçti ve rezervleri üç ay ortasında 3 mlyr$ azalarak 3,2 mlyr$’a indi. Enflasyon oranı %125,5’e çıkarken, iktisat %5,5 daraldı. Bütçe açığının GSYH’ye oranı %3,9’a ve Kamu Kısmı Borçlanma Gereği/GSYH oranı %10’lara yükseldi.
Sonunda IMF geldi, 5 Nisan Kararları alındı. 700 milyon $ civarında IMF kredisi kullanıldı, TL’nin devalüasyonu özgür piyasaya bırakıldı, iç borçlar dış borçlarla ikame edilmeye başlandı, yabancı sermayenin teşvik edilmesi ve döviz girişi sağlayacak özelleştirme uygulamalarına sürat kazandırılması, kamu kesitinde üretilen mal ve hizmet fiyatlarında çok yüksek oranlı ve ani artırımlar yapılması ve kamu bölümünde fiyat ve maaşların dondurulması kaide koşuldu.
5 Nisan Kararları mali piyasalardaki dalgalanmaları hafifçeletti ancak iktisatta yapısal ıslahatlar bir daha yapılmadı. ötürüsıyla Türkiye’de kriz beklentisi o tarihten daha sonra da devam etti. 5 Nisan Kararlarıyla kamu gelirlerini arttırmak için Net Etkin Vergisi, Ekonomik İstikrar Vergisi, Ek Emlak ve Ek Motorlu Taşıtlar Vergileri bir yıllığına yürürlüğe girdi. Bu vergilerle kamu açıklarının kapatılmasına ve talebin aşağı çekilmesine çalışıldı. Bilhassa Ek Emlak ve Ek Motorlu Taşıtlar Vergisi ödemeleri servet vergisi karını iki katına çıkardı. Lakin sakinlik ortasındaki iktisat vergi artışlarını içeren daraltıcı maliye siyaseti niçiniyle daha da daraldı. Ayrıyeten enflasyonist ortamda aşınan kamu gelirleri niçiniyle devir sonunda maliye siyasetinin ekonomiyi yönlendirmedeki aktifliği kayboldu.
Bugün bir yandan yüksek enflasyon, cari açık ortamının varlığı unutulanları hatırlatıyor, bir yandan da hem yanlış ekonomik kararlar ile krize niye olup, para ve maliye siyasetini fonksiyonsuz hale getiren tahlil tekliflerine imza atanlar bir daha siyaset sahnesine çıkmaya hazırlanıyor. Tarih ve tekerrür.
Prof. Dr. Binhan Elif YILMAZ – İ.Ü. İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi
bankavitrini,com
1990-1993 içinde iç talep genişlemesine dayalı büyüme stratejisi izleniyor, büyüme istikrara tercih ediliyordu. İktisat 1992’de %6, 1993’de %8 oranında büyüyordu. Lakin enflasyon oranı yavaş yavaş %60’ları aşmaya başlıyor, iktisatta belirsizliğe niye olurak kaynak dağılımında dengesizlik yaratmaya devam ediyor, bütçe açığı ve kamu borç stoku da artış trendini sürdürüyordu.
Yüksek kamu açıklarının temelde MB kaynaklarıyla ile finanse edilmesi, düşük faiz siyasetinde ısrar edilmesi, ekonomik aktörlerin bol ve ucuz para ortamında dövize yönelmesine niye oluyor, enflasyon beklentilerini aşağıya yanlışsız revize etmelerini engelliyor, bozulan kamu istikrarları ileriye dönük olumsuz beklentiler kısır döngüsü ile yüksek oranlı enflasyonu hazırlıyordu.
Kredi derecelendirme kuruluşlarının not düşürmeleriyle aslına bakarsan girişi dalgalı hale gelen kısa vadeli sermaye süratle çıkmaya başlayıp, pay senetlerinin şişmiş fiyatlarının sürdürülemeyeceği anlaşılınca ve borsa süratle düşüşe geçti, döviz kurundaki yükselişin önüne geçmek için faiz oranları arttırıldı, hatta gecelik faizler İnterbank piyasasında %1000’lere ulaştı ve olağan olarak üstün bono!!. MB de piyasadan döviz satışına geçti ve rezervleri üç ay ortasında 3 mlyr$ azalarak 3,2 mlyr$’a indi. Enflasyon oranı %125,5’e çıkarken, iktisat %5,5 daraldı. Bütçe açığının GSYH’ye oranı %3,9’a ve Kamu Kısmı Borçlanma Gereği/GSYH oranı %10’lara yükseldi.
Sonunda IMF geldi, 5 Nisan Kararları alındı. 700 milyon $ civarında IMF kredisi kullanıldı, TL’nin devalüasyonu özgür piyasaya bırakıldı, iç borçlar dış borçlarla ikame edilmeye başlandı, yabancı sermayenin teşvik edilmesi ve döviz girişi sağlayacak özelleştirme uygulamalarına sürat kazandırılması, kamu kesitinde üretilen mal ve hizmet fiyatlarında çok yüksek oranlı ve ani artırımlar yapılması ve kamu bölümünde fiyat ve maaşların dondurulması kaide koşuldu.
5 Nisan Kararları mali piyasalardaki dalgalanmaları hafifçeletti ancak iktisatta yapısal ıslahatlar bir daha yapılmadı. ötürüsıyla Türkiye’de kriz beklentisi o tarihten daha sonra da devam etti. 5 Nisan Kararlarıyla kamu gelirlerini arttırmak için Net Etkin Vergisi, Ekonomik İstikrar Vergisi, Ek Emlak ve Ek Motorlu Taşıtlar Vergileri bir yıllığına yürürlüğe girdi. Bu vergilerle kamu açıklarının kapatılmasına ve talebin aşağı çekilmesine çalışıldı. Bilhassa Ek Emlak ve Ek Motorlu Taşıtlar Vergisi ödemeleri servet vergisi karını iki katına çıkardı. Lakin sakinlik ortasındaki iktisat vergi artışlarını içeren daraltıcı maliye siyaseti niçiniyle daha da daraldı. Ayrıyeten enflasyonist ortamda aşınan kamu gelirleri niçiniyle devir sonunda maliye siyasetinin ekonomiyi yönlendirmedeki aktifliği kayboldu.
Bugün bir yandan yüksek enflasyon, cari açık ortamının varlığı unutulanları hatırlatıyor, bir yandan da hem yanlış ekonomik kararlar ile krize niye olup, para ve maliye siyasetini fonksiyonsuz hale getiren tahlil tekliflerine imza atanlar bir daha siyaset sahnesine çıkmaya hazırlanıyor. Tarih ve tekerrür.
Prof. Dr. Binhan Elif YILMAZ – İ.Ü. İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi
bankavitrini,com