Prof. Daron Acemoğlu: Çok büyük kaygım var, Türkiye’de ekonomik kriz derinleşebilir!

YodaUsta

Global Mod
Global Mod
Dünyanın önde gelen ekonomistlerinden, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MİT) öğretim üyesi Prof. Dr. Daron Acemoğlu; T24 ekranında Murat Sabuncu’nun konuğu oldu.

Türkiye iktisadında krizin derinleşmesi ihtimalini değerlendirirken, “Çok büyük endişem var” dedi. “Türkiye’de başkanlık seçimine gidip de tüm güç sarayda toplanınca bunun iktisat siyaseti üzerinde de büyük bir tesiri oldu” diyen Acemoğlu, Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan istifa eden, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın damadı Berat Albayrak’ın iktisat idaresi için, “Berat Albayrak altında kurulan takımlar, yapılması gereken şeylere gerçek yaklaşımı getiremedi” değerlendirmesini yaptı. Acemoğlu, Türkiye’de bankaların durumunun ‘göründüğünden de daha makûs olduğunu’ söylemiş oldu

Görüntü söyleşide Sabuncu’nun sorularını yanıtlayan Acemoğlu, dünyada popülist iktidarların durumundan, demokrasi ve iktisat ekseninde Türkiye’nin geldiği noktaya, pandeminin akabinde dünyada beklenen değişimden, Türkiye iktisatta atması gereken adımlara, bir epeyce mevzuda değerlendirmelerde bulundu. Acemoğlu’nun açıklamaları özetle şöyleki:

“Otoriter popülist rejimler devlet kapasitesini zayıflatıyor”

“Türkiye’de gündemi belirlemek mafya babalarına kaldı”

“Berat Albayrak altında kurulan takımlar, yapılması gereken şeylere yanlışsız yaklaşımı getiremedi”

“Doğru siyasetlere, gerçek iktisat bilgisini uygulayan idarelere gereksinimimiz var”

“Bankaların durumu göründüğünden de kötü”

“Türkiye, elindeki kaynakları yanlışsız kullanamıyor”

Acemoğlu’ndan 90’lar örneği: Tarih kendisini tekrar yeniliyor

“Son 5 sene ortasındaki sorunların gerçek boyutunu görmüş değiliz”

“Gelecek 10 senede dünya değişecek, hazırlanmazsak bize büyük riskler verecek”

“Yapay zekâ bütün ekonomileri etkileyecek ve biz buna hazırlıklı değiliz”

“2005’ten daha sonra demokrasiden geriye diktatörlüğe, otoriterliğe hakikat adımlar atıldı”

“Demokrasiler beklemedikleri kadar güçlü bir otoriter popülist akımla karşılaştılar”

“Yeni bir refah devleti yaratmak gerekiyor”

“Türkiye’de vergi kaçırma ve yolsuzluk önlenmeli”

“Başkan’dan buyrukla para siyaseti olmaz”


“Otoriter popülist rejimler devlet kapasitesini zayıflatıyor”

Son 10-15 yıldır dünyanın her tarafında milliyetçi ve otoriter popülist rejimlerin yükseldiğine dikkat çeken Prof. Dr. Daron Acemoğlu dedi.

“Koronavirüs’te en çok insan popülist otoriter rejimlerin olduğu ülkelerde öldü”

Dünyada Koronavirüs’ten en epeyce insanın öldüğü ülkelerin Brezilya, Türkiye, Hindistan, Rusya ve Trump idaresi devrinde Amerika üzere popülist otoriter rejimler olduğunu vurgulayan Acemoğlu, “Çin çeşidi otoriter rejimlerde hayli şikâyet edeceğimiz şey var. Biroldukça açıdan Türkiye’de yaşamak Çin’de yaşamaktan daha hoş. Brezilya’da yaşamak Çin’de yaşamaktan birfazlaca açıdan daha âlâ. Fakat hiç değilse Çin devlet kapasitesini koruyan, artıran otoriter rejim peşinde. Popülist otoriterler ise devlet kapasitesini de devlet gücünü de çökertiyor. Birebir ülkelerde epeyce büyük, derin ekonomik krizler de var” diye konuştu.

“Popülist otoriter rejimler iktidarda kaldıkça hem muhalefet hem medya zayıflıyor”

Murat Sabuncu’nun, “Popülist başkanların ve rejimlerin artık sonunun geldiği söylenebilir mi?” sorusuna cevap veren Acemoğlu, şu değerlendirmeyi yaptı:

“Tabii fakat bir sorun var burada. Ne kadar uzun vakit bu popülist otoriter rejimler iktidarda kalırsa o kadar hem muhalefet zayıflıyor hem medya, basın zayıflıyor. Bolsonaro’nun bu krizden daha sonra fazlaca büyük bir talihi yok. Zira popülerliği büsbütün düşmüş durumda. Brezilya’da medyayı susturamadı, o kadar uzun vakti olmadı. Ve büyük olasılıkla gelecek seçimde epeyce büyük bir mağlubiyetle gidecek. Lakin Hindistan’a, Rusya’ya, Türkiye’ye, Macaristan’a bakarsanız, buralarda artık basın özgürlüğü o kadar ortadan kalkmış, muhalefet büsbütün yolunu kaybetmiş durumda ki buradan nasıl çıkacağımız güç bir müddetç. O kadar kolay değil. Örneğin, Modi’ye karşı bir muhalefetin kendini bulabilmesi, Hindistan’ın fazlaca hayli epey heterojen insanlarını, kümelerini bir ortaya getirmesi epey sıkıntı bir müddetç olacak.”

“Türkiye’de gündemi belirlemek mafya babalarına kaldı”

Murat Sabuncu’nun Türkiye’de medya ve muhalefete yönelik baskılarla, hata örgütü lideri Sedat Peker’in açıklamalarını anımsatması üzerine Acemoğlu, “Çok acı verici. Olağan medyanın olduğu bir ülkede muhalefetin söylemiş oldukleri, bilim erkeklerinın, bu hususta bilgili olan insanların söylemiş oldukleri şeyler gündemi belirler ancak Türkiye’de ne yazık ki mafya babalarına kaldı. Bu da olağan ki acı verici bir şey lakin buradaki dinamikleri de ben Hindistan’dan fazlaca daha değişik görmüyorum, Filipinler’den hayli daha değişik görmüyorum. Türkiye’de olanlar alışılmış ki Türkiye’ye fazlaca özel, bizim sorunlarımız öbür sorunlarla tıpkı değil ancak bu otoriter popülist rejimlerin de birbirlerine benzeyen epey tarafları var” dedi.

“Berat Albayrak altında kurulan takımlar, yapılması gereken şeylere hakikat yaklaşımı getiremedi”

Murat Sabuncu’nun, “Demokrasi eksikliği ve kurumsal yapıdaki zayıflık Türkiye’nin ekonomik performansını ne kadar etkiliyor?” sorusuna cevap veren Acemoğlu, şu açıklamayı yaptı:

“Çok etkiliyor. En büyük belirleyici. Türkiye, son 5 sene ortasında iktisadın en kritik krizlerini yaşıyor. Bir tek pandemi daha sonrası değil, pandemidilk evvel de başlayan büyük krizler vardı. Borçların artması, bilançoların berbatlaşması, bunlara karşı hakikat bir sonuç getirilebildi mi? Hayır. Niçin? Bürokrasinin ortasında iktisatla yanlışsız dürüst uğraşabilecek, güzelleştirebilecek beşerler az kaldı. Bilhassa Berat Albayrak altında kurulan takımlar, yapılması gereken şeylere gerçek yaklaşımı getiremediler. Demokrasinin diktatörlüklere nazaran, otoriter sistemlere bakılırsa biroldukça avantajları var. Ancak en büyük avantajlardan bir tanesi de en büyük yanlışları, yeteneği, yeterliliği olmayan takımları başta tutma eğilimleri fazlaca daha zayıf. Bilhassa Türkiye’de başkanlık seçimine gidip de tüm güç Saray’da toplanınca bunun iktisat siyaseti üzerinde de büyük bir tesiri oldu.”

“Doğru siyasetlere, hakikat iktisat bilgisini uygulayan idarelere gereksinimimiz var”

Murat Sabuncu’nun sorusu üzerine, Amerika’da enflasyonun yükselmesinin kalıcı hale gelmesi durumunda Türkiye’nin de ortalarında bulunduğu, gelişmekte olan ülkelerin ekonomilerinin krize girme riskini kıymetlendiren Acemoğlu, “Çok büyük sorunlar var. Bunlarla başa çıkılmadığı vakit derin bir krize niye olur. Ve bunlarla başa çıkabilmek için de bir daha devlet kapasitesine, yanlışsız siyasetlere, yanlışsız iktisat bilgisini uygulayan idarelere muhtaçlığımız var” ifadesini kullandı.

“Bankaların durumu göründüğünden de kötü”

Özel kesimin finansal yapısından, kur riskine, bankaların sıkıntılı alacaklarından, faizlere fazlacalu kriz riskini kıymetlendiren Acemoğlu, şunları söylemiş oldu:

“Problemin fazlaca boyutu var zira şirketlerin bilançoları epeyce berbat. Şirketlerin bilançoları fazlaca berbat olunca buna borç veren bankaların bilançolarına yansıyor. Ve bu bankaların biroldukca bulunduğu yatırım aslında kâğıtta yazan pahasında değil. bu biçimdece bankaların durumu da göründüğü kadar uygun değil hatta esasen yeterli görünmüyor da, göründüğünden de makus. Ve bunun da iki boyutu var doğal. Birincisi özel bankalar, 2016’dan beri borç vermemeye çalışıyorlar. Daima verdikleri krediyi azaltmaya çalışıyorlar. Azaltamamalarının sebebi, birincisi; birtakım zorunlulukları var, ikincisi; Merkez Bankası ve devlet baskısı var üstlerinde. Ancak bu baskı yetmiyor, 2016’dan beri devlet bankalarının hissesi artıyor kredide. Ve bu yeni verilen kredilerin birçok aslında geri alınması fazlaca hayli sıkıntı hatta imkânsız olan krediler. bu biçimde olunca artık üçüncü bir boyut şirketlerin bilançoları, özel bankalardan kimileri batmak üzere ve devlet bankalarının artık epey büyük bir açık durumu olacak. Ve bu olağan ki bu da devlete, devlet bütçesine.”

“Türkiye, elindeki kaynakları gerçek kullanamıyor”

Murat Sabuncu’nun sorusu üzerine, “Türkiye’de yoksullukla birlikte büyüyen genç işsizliğinin seçimlerde siyaseti değiştirecek bir tarafa gitme olasılığını” değerlendiren Acemoğlu, şu yorumu yaptı:

“Türkiye’de her vakit eşitsizlik, yolsuzluk, işsizlik sorunu olmuştur. 2000’li yıllarde aslında burada değerli adımlar atıldı. Daha fazlaca iş açıldı, eşitsizlik azaldı, birfazlaca yeni imkanlar açıldı gençlere. Ve bu çok elbette umutlarımızı da artırdı. Umutları daha yüksek bir gençlik yarattı Türkiye. Son 12-13 yıldır bu umutları kırmaya başladık zira onlara karşılık veremiyoruz. Ve bilhassa son 5 sene ortasında işsizlik, eşitsizlik bunlar çok yüksek seviyelere vardılar. Burada epeyce daha derin bir biçimde düşünmemiz lazım. Türk iktisadı niçin gereğince randımanlı bir biçimde büyüyemiyor? Türkiye’nin sorunu üretkenlik. hiç bir vakit elindeki kaynakları gereğince üretken bir biçimde kullanamıyor. 2000’li yılların başında, 2000 ila 2006 yılı içinde buna bir istisna var. O süreç ortasında toplam faktör verimliliği epeyce süratli bir biçimde artmaya başlıyor lakin ondan beri bakarsanız negatif. Yani hiç bir biçimde elimizdeki kaynakları yanlışsız kullanamıyoruz. Şayet elimizdeki kaynakları gerçek kullanmaya başlarsak, epey daha düzgün işler, epey daha fazla fiyatlar, epeyce daha fazla büyüme randımanı bulmamız mümkün. Elimizde büyük kaynaklar var aslında ancak yanlışsız kullanamıyoruz.”

Acemoğlu’ndan 90’lar örneği: Tarih kendisini tekrar yeniliyor

Türkiye’de ulusalcı telaffuz eşliğinde popülist siyasetleri kıymetlendiren Acemoğlu, “Aynı sorun 1990’larda var. Negatif büyüme toplam faktör verimliliğinde, işsizliğin artması, eşitsizliğin artması. Niçin? Zira idaresi yanlışsız yapamadık 1990’larda. Yolsuzluk acayip arttı, muhakkak bir istikrarlı iktisat siyaseti seçilemedi. Bunu üzerine neler görüyorsunuz? Sağ-sol içindeki çatışmalar, milliyetçilik aniden artmaya başladı, Susurluk üzere sorunları ortaya çıkartıyor yani geçmiş kendisini tekrar, tarih kendisini tekrar yeniliyor” tabirini kullandı.

“Son 5 sene ortasındaki sorunların gerçek boyutunu görmüş değiliz”

Murat Sabuncu’nun, “Türkiye’nin iktisadında önümüzdeki bir-iki senede nasıl bir tablo bekliyorsunuz? Krizin daha da derinleşmesi mümkünlüğü var mı?” sorusu üzerine Acemoğlu, “Tabii o denli epeyce büyük bir kaygım var. Bu sahiden imkanı yüksek olan bir şey. Biz şu anda, son 5 sene ortasındaki sorunların gerçek boyutunu görmüş değiliz. 5 yıldır bilançosunda hayli büyük sorunu olan AVM dükkanları, inşaat şirketleri hala ayaktalar. Ne kadar daha ayakta kalabilecekler? Bunların bankalar üzerine tesirleri neler olacak? Rezervlerimiz bu kadar azalmışken, daha ne kadar kuru, faiz siyasetini bu türlü tutabileceğiz? Bu boyutların fazlaca daha negatife gitme mümkünlüğü yüksek. Bu sorunlar bir tek Türkiye’de olan sorunlar değil, öteki taraflarda da olan sorunlar var lakin nerede bu sorunları görüyorsanız altlarında da ekonomiyi hakikat yönetmeme kararlarının rolünü görüyorsunuz” dedi.

“Gelecek 10 senede dünya değişecek, hazırlanmazsak bize büyük riskler verecek”

Murat Sabuncu’nun, “Pandemiden daha sonra dünyada dijitalleşmenin kıymetine dair nasıl bir projeksiyon yapıyorsunuz?” sorusuna Acemoğlu, “Türkiye’de biz bugün-yarın ne olacak, döviz kuru ne olacak peşindeyiz. Zira nitekim bir kriz durumu var. Beşerler işsiz, yarın olan borçlarını verebilecekler mi onu bakılırsamiyorlar. Alışılmış ki epey büyük bir tesiri var Türkiye’ye bunun fakat fazlaca daha negatif bir tesiri var, geleceği gerçek düşünüp ona hakikat hazırlıklarda bulunamıyoruz. Gelecek 10 sene ortasında dünya fazlaca değişecek ve bu değişime ayak uyduran ülkeler büyük büyüme fırsatlarına sahip olacaklar. Olamayanlarsa epeyce daha makûs durumda kalacaklar. Bunlara biz katiyen hazırlanmıyoruz. Aslında Türkiye’nin gelecek 10-15 senede epey daha büyük avantajları var. Zira en büyük gelişmelerden bir tanesi artık batı dünyasındaki yaş dağılımı fazlaca daha yaşlılığa hakikat gidiyor. Türkiye’nin hala fazlaca genç bir nüfusu var. Çok daha dinamik, teşebbüsçü yeni iş açmaya, yeni yatırımlarda bulunmaya yeni teknolojileri kullanmaya fazlaca açık bir nüfusu var. Ancak gelecek dünyaya hakikat hazırlıklarda bulunmazsak, bu bize hayli büyük riskler verecek” diye konuştu.

“Yapay zekâ bütün ekonomileri etkileyecek ve biz buna hazırlıklı değiliz”

Gelecek 10-15 yılda dünyada bütün ekonomileri üç faktörün belirleyeceğini vurgulayan Acemoğlu, şunları anlattı:

“Bir tanesi yaş dağılımın değişmesi. Örneğin; Güney Kore, Japonya, Almanya, İskandinav ülkeleri, buralarda 60 yaşının üzerindekiler, 60 yaşının altında, çalışanlardan daha fazla olacaklar. İkincisi daha da değerli; globalleşmenin yapısı değişiyor. Üçüncüsü ve en kıymetlisi; dijital teknoloji. Bundan 30-40 sene evvel bakarsanız gelişmekte olan bir ülke nasıl büyür diye, Güney Kore, Tayvan ve Çin diye düşünebilirsiniz, bu ülkelerin insani kaynakları yüksek. Kapital ve teknolojide devasa yükseklikte değiller lakin bu insani kaynaklarını kullanıp, ihracat edip, yavaş yavaş daha yüksek teknoloji gerektiren bölümlere geçiyorlar. Artık bu büsbütün imkânsız hale gelecek. Zira Batı ve hatta Çin, robotlara ve yapay zekaya geçiyor. Bunların kendi toplumuna tesirleri var lakin gelişmekte olan ülkeler, bilhassa Türkiye üzere ülkelere büyük tesirleri var. Bundan daha sonra buzdolabı, otomobil, makine ihraç edebilecek miyiz? Şayet bu yeni teknolojilere uyamazsak, insani gücümüzü kullanarak bunları yapmamız mümkün değil. Bu gelecek dünyaya ayak uydurmamız lazım. Dünyanın her ülkesinin iktisadı yapay zekâ tarafınca etkilenecek. Ve biz Türkiye’de buna hazırlıklı değiliz. Onun yerine biz şu andaki epey derin sorunlarımız ortasında kaldık. Ve gelecekteki elimizdeki o büyük imkanları harcamamamız lazım.”

“2005’ten daha sonra demokrasiden geriye diktatörlüğe, otoriterliğe gerçek adımlar atıldı”

“Gelecek 10 sene ortasında, dünyanın her tarafında, demokrasinin daha kuvvetli bir biçimde bir daha yapılandırılması gerektiğini” vurgulayan Acemoğlu, kelamlarını şöyleki sürdürdü:

“1989 yılında Berlin duvarı düştüğü vakit Amerika’da, Avrupa’da büyük bir optimistlik ortaya çıktı. Örneğin; siyasi bilimci Francis Fukuyama’nın ‘Tarihin Sonu’ kitabında söylemiş olduği üzere ‘artık bundan daha sonra her şey liberal demokrasi olacak, her şey piyasa sistemiyle demokrasinin birleştiği bir eksen etrafında olacak.’ Aslında birinci 15 sene buna misal dinamikler görmeye başladık. Türkiye dahil olmak üzere, Asya’daki kimi ülkeler dahil olmak üzere, en kıymetlisi Güney Amerika’da ve Afrika’da büyük bir demokrasi Rönesans’ı yaşanmaya başladı. Bilgilere baktığınız vakit dünyadaki demokrasi sayısı ve yarı demokratik rejimlerin uygulamaları giderek derinleşmeye başladı. Fakat 2005’ten daha sonra bakıyorsunuz tam karşıtı bir trend var. 2005’ten daha sonra Türkiye’de de görüyorsunuz bunu, öteki yerlerde, Hindistan’da, Brezilya’da, Filipinler’de görüyorsunuz. Demokrasiler zayıflamaya başlıyor ve demokrasiden geriye diktatörlüğe, otoriterliğe bir sürü adımlar atılıyor.”

“Demokrasiler beklemedikleri kadar güçlü bir otoriter popülist akımla karşılaştılar”

Acemoğlu, bu yaşananların niçinlerini ise şu biçimde deklare etti:

“Bunun iki sebebi var. Birincisi; demokrasiler, nüfuslarına bekledikleri kadar refah getiremediler. Büyüme oldu demokrasilerde lakin eşit bir büyüme olmadı, bir sürü kesim geride kaldı. İkincisi; demokrasiler beklemedikleri kadar güçlü bir otoriter popülist akımla karşılaştılar. Milliyetçilik başta olmak üzere, medyayı ele geçirip yanlış bilgilerle, propagandayla karışık bir biçimde demokrasiye karşı bir akım başladı. Ve bilhassa daha yeni demokrasiye geçmiş ülkelerde fazlaca büyük zayıflıklar yarattı. Örneğin, Brezilya’da Bolsonaro nasıl başa geçti diye baktığınız vakit, yanlış ayrıntıların Whatsapp üzerinden, Facebook üzerinden dağıtılmasının epeyce büyük bir rol oynadığını görüyorsunuz. hem de Bolsonaro başa gelmedilk evvel Brezilya demokrasisinde epey büyük bir kriz vardı. Lula, baştan gittikten daha sonra Dilma Rausseff atılmıştı, daha sonrasında gelen lider konusunda yolsuzluklar sav edildi, o da gitmek zorunda kaldı. Eşitsizlikler artmaya başladı. Yani bu iki sorunu dünyanın her bir tarafında görüyorsunuz, Türkiye’de de görüyorsunuz. Demokrasinin hem kendini daha kuvvetlendirmesi lazım tıpkı vakitte halka daha yeterli hizmet verebilmek için gereken kapasiteyi sağlaması lazım.”

Röportajın tamamı burada.
 
Üst