Enflasyon canavarının olmadığı, mali disiplin ile birlikte faizlerin istenilen noktada olduğu ve yabancı yatırımcıların tereddüt etmeden yatırım yaptığı bir Türkiye hayal edin. Gerçekleşmesi mümkün gözükmese de yeni bir ekonomik modelle bu mümkün: Para Konseyi
Daha evvel biroldukça ülkede muvaffakiyetle uygulanan Para Heyeti sistemi Merkez Bankacılığı sistemine bir alternatiftir. Siyasi otoriteden bağımsız biçimde oluşturulan bu sistemin en büyük farkı, tüzük tarafınca kısıtlanarak siyasi baskılardan kendini koruyabilen bir para siyaseti olmasıdır.
Para Heyeti uygulanmadan evvel Bulgaristan’da aylık enflasyon %242 ve faizler de üç haneli iken birkaç ay ortasında bu sayı tek haneli sayılara düştü. Ekvador bankacılık krizinden daha sonra 2000’de fiyat istikrarını sağlamak için para heyeti gibisi bir sabit kur sistemine geçilmiştir. Bu sayede birinci 15 yıllık periyotta ülke tarihli en uzun mali istikrar periyodunu hayatıştır.
Temel olarak Merkez Bankacılığı sistemi ile Para Heyeti sistemi içindeki farkı Steve Hanke’nin yazdığı Gelişmekte olan ülkeler için: Para Şurası yapıtından faydalanarak şöyle belirtebiliriz:
Üstteki farklardan kimilerini ayrıntılandırmak gerekirse;
Öncelikle bu sistem sabit kur sistemidir. Belirlenen kur üzerinden Euro yahut Doları rezerv para olarak kabul edip, ülkenin elinde olan rezerv ölçüsü kadar para basılır. Lakin rezervin döviz yerine altın olması ülkemiz ismine daha güzel olacaktır. Çünkü başka para üniteleri, o parayı basan ülke/bölgenin politik dalgalanmalarını da ihraç eder. Altında bu biçimde bir durum yoktur. “Daha evvel de para şurası gibisi bir sabit kur denendi” lafına ise şu yanıtı verebilirim: Ortodoks para şurası kullanılmıyordu, nakdî araçların bir yahut birkaçının uygulanması formunda yapılan melez bir modeldi. Bu sistemde tam karşılık prensibi (%100’ü kadar rezerv bulundurma zorunluluğu) ve kurun uzun müddet sabit kalacağının garantisi yoktu. Merkez bankasının devalüasyon yapma ihtimali vardı.
Elinde olan rezerv kadar para basılması, ondan sonrasında hükümetlerin siyasi emelleri için karşılıksız para basma aksiyonunu de engellemiş olur. bu biçimdelikle hükümetin enflasyon yaratarak bütçe açığını finanse etmesi mümkün olmayacağı için, kısa vakitte katı bütçe kısıtlarını dayatır.
Para heyeti, hiç bir şartta hükümete yahut iktisadi devlet kurumlarına kredi vermez. Sistemin desteği katı bütçe kısıtları hükümetin devlet işletmesine verdiği sübvansiyonların nominal ve gerçek ölçüsünü hudutlar. (Sübvanse etmek bir kurumu ya da kişiyi desteklemek, kalkındırmaya çalışmak manasında kullanılır.) Bu durum karsız/verimsiz devlet kuruluşlarının bir daha yapılandırmasıyla bütçede tasarruf sağlar.
Bir başka kıymetli fark para heyeti son ödünç veren rolü oynamaz. Ticari/devlet bankalarının iflas etmesinin önüne geçmez. Bu farkındalık bankaların kredi verirken daha temkinli davranmasını sağlayacaktır. Bankaların regülasyonu ise BDDK tarafınca yapılmaya devam edecektir.
Prestij, para basan kurumun enflasyonunu düşük tutacağına dair taahhütte bulunması ve inanç tesis etmiş olmasıdır. Bu haliyle bakıldığında prestij, paranın beklenen istikrarının bugüne transfer edilmesi; bugün de somutlaşması manasına gelmektedir. Bir paranın kıymet saklama aracı olarak kullanışlı olup olmadığı prestijine bağlıdır. Politik baskıların olduğu merkez bankası enflasyonist davranmaya zorlanmaktadır. Örneğin son 15 yıllık periyoda bakıldığında gelişmekte olan ülkelerin birçoklarında enflasyon %20’ler seviyesinde tutabilirmiş. Enflasyonu düşük tutmayı başaran ülkelerde bile enflasyon çift hanelidir.
Prestij eksikliği nerdeyse her vakit enflasyonun ve gerçek faizlerin yükselmesine niye olur. Bir örnek vermek gerekirse, personeller fiyat talebinde bulunurken, ulusal paranın pahasının düşürüleceği beklentisine göre şekillendirirler. İktisadi devlet teşekkülleri ve bakanlıklar ise açıklarını finanse etmek için borçlanmaktan çekinmezler; zira hükümetin merkez bankasına baskı yaparak yahut meclisten yasa geçirerek kurtulacağını düşünürler. Bu da enflasyonun ivme kazanmasına niye olmaktadır.
MB sistemimizde yüksek gerçek faiz oranları çoklukla yüksek enflasyona eşlik eder. Devalüasyonların ortaya çıkma mümkünlüğü niçiniyle kredi verenlerin karşı karşıya olduğu döviz kuru riskini telafi edebilmek için, borçlananların yüksek gerçek faiz ödemesi gerekmektedir. Yüksek gerçek faiz, borçlanma maliyetlerinin büyümesine niye olurak iktisadi ortamı boğar, nefes alınmaz hale getirir. Faiz denetimleri ya da kambiyo denetimleri uygulanarak gerçek faiz oranları düşük tutulabilir; fakat bu durumda, kur riski dikkate alınmadan belirlenen faizler kredi talebinin kredi arzını aşmasına yol açacağı için kredi kıtlığı ortaya çıkar. Sağlam paraların karar sürdüğü ülkelerdeki rekabetçi kredi piyasalarında gerçek faizler ekseriyetle müspet lakin düşük seviyededir, bir yandan tasarrufları teşvik ederken öbür yandan iktisadi faaliyetleri köstekleyici bir tesir yaratmaz. (Reel faiz oranlarının çok yüksek seviyelere sıçraması çoklukla kur riski yahut politik riskten kaynaklanır. Para şurası sistemi kur riskini epeyce kısa müddette ortadan kaldırır. Lakin politik riski yok edemez. Mülkiyet hakları teminat altına alınmadıkça, gerçek faizler yüksek olacaktır.
Para heyeti sistemi uygulaması 1950’lere gelindiğinde yaklaşık 70 ülke tarafınca kullanılıyordu. Fakat 60’lardan daha sonra merkez bankacılığının bağımsızlık sembolü olarak görülme fikri, para şurası fikrini azaltmıştır. 2021 yılına gelindiğinde ise merkez banaksı bağımsızlığını hem fiiliyatta birebir vakitte kanun önünde terk etmiş, fonksiyonunu yitirmiştir. Bu yüzden geçmişten ders çıkartılarak yenilenmiş çağdaş bir para konseyi sistemi olmalı.
Sistemin ismi ne olursa olsun iktisadi ıslahatların kalıcı olması için orta vadede kurumların sağlam, uzun vadede ise eğitimin epey uygun olması gerekir. Lakin para konseyi ile kısa müddette iktisadi sıkıntıların üstesinden gelerek asıl problemlere odaklanarak uzun vadede muvaffakiyet elde edilebilir.
Yağız Kutay Işık
[email protected]
Twitter: @yagizkutayisik
Sıkıntı İktisat: Dolar/TL’de 8.30’lar süreksiz & Faiz kör gözün parmağına inecek | Güldem Atabay
FÖŞ kaygı yandı: Türkiye Göçmen, Mafya ve Talan İktisadı Oldu
YORUM: ‘Ağustos Ayı Enflasyonu Beklentilerin Üstünde, Gözler Merkez’de…’
Daha evvel biroldukça ülkede muvaffakiyetle uygulanan Para Heyeti sistemi Merkez Bankacılığı sistemine bir alternatiftir. Siyasi otoriteden bağımsız biçimde oluşturulan bu sistemin en büyük farkı, tüzük tarafınca kısıtlanarak siyasi baskılardan kendini koruyabilen bir para siyaseti olmasıdır.
Para Heyeti uygulanmadan evvel Bulgaristan’da aylık enflasyon %242 ve faizler de üç haneli iken birkaç ay ortasında bu sayı tek haneli sayılara düştü. Ekvador bankacılık krizinden daha sonra 2000’de fiyat istikrarını sağlamak için para heyeti gibisi bir sabit kur sistemine geçilmiştir. Bu sayede birinci 15 yıllık periyotta ülke tarihli en uzun mali istikrar periyodunu hayatıştır.
Temel olarak Merkez Bankacılığı sistemi ile Para Heyeti sistemi içindeki farkı Steve Hanke’nin yazdığı Gelişmekte olan ülkeler için: Para Şurası yapıtından faydalanarak şöyle belirtebiliriz:
Üstteki farklardan kimilerini ayrıntılandırmak gerekirse;
Öncelikle bu sistem sabit kur sistemidir. Belirlenen kur üzerinden Euro yahut Doları rezerv para olarak kabul edip, ülkenin elinde olan rezerv ölçüsü kadar para basılır. Lakin rezervin döviz yerine altın olması ülkemiz ismine daha güzel olacaktır. Çünkü başka para üniteleri, o parayı basan ülke/bölgenin politik dalgalanmalarını da ihraç eder. Altında bu biçimde bir durum yoktur. “Daha evvel de para şurası gibisi bir sabit kur denendi” lafına ise şu yanıtı verebilirim: Ortodoks para şurası kullanılmıyordu, nakdî araçların bir yahut birkaçının uygulanması formunda yapılan melez bir modeldi. Bu sistemde tam karşılık prensibi (%100’ü kadar rezerv bulundurma zorunluluğu) ve kurun uzun müddet sabit kalacağının garantisi yoktu. Merkez bankasının devalüasyon yapma ihtimali vardı.
Elinde olan rezerv kadar para basılması, ondan sonrasında hükümetlerin siyasi emelleri için karşılıksız para basma aksiyonunu de engellemiş olur. bu biçimdelikle hükümetin enflasyon yaratarak bütçe açığını finanse etmesi mümkün olmayacağı için, kısa vakitte katı bütçe kısıtlarını dayatır.
Para heyeti, hiç bir şartta hükümete yahut iktisadi devlet kurumlarına kredi vermez. Sistemin desteği katı bütçe kısıtları hükümetin devlet işletmesine verdiği sübvansiyonların nominal ve gerçek ölçüsünü hudutlar. (Sübvanse etmek bir kurumu ya da kişiyi desteklemek, kalkındırmaya çalışmak manasında kullanılır.) Bu durum karsız/verimsiz devlet kuruluşlarının bir daha yapılandırmasıyla bütçede tasarruf sağlar.
Bir başka kıymetli fark para heyeti son ödünç veren rolü oynamaz. Ticari/devlet bankalarının iflas etmesinin önüne geçmez. Bu farkındalık bankaların kredi verirken daha temkinli davranmasını sağlayacaktır. Bankaların regülasyonu ise BDDK tarafınca yapılmaya devam edecektir.
Prestij, para basan kurumun enflasyonunu düşük tutacağına dair taahhütte bulunması ve inanç tesis etmiş olmasıdır. Bu haliyle bakıldığında prestij, paranın beklenen istikrarının bugüne transfer edilmesi; bugün de somutlaşması manasına gelmektedir. Bir paranın kıymet saklama aracı olarak kullanışlı olup olmadığı prestijine bağlıdır. Politik baskıların olduğu merkez bankası enflasyonist davranmaya zorlanmaktadır. Örneğin son 15 yıllık periyoda bakıldığında gelişmekte olan ülkelerin birçoklarında enflasyon %20’ler seviyesinde tutabilirmiş. Enflasyonu düşük tutmayı başaran ülkelerde bile enflasyon çift hanelidir.
Prestij eksikliği nerdeyse her vakit enflasyonun ve gerçek faizlerin yükselmesine niye olur. Bir örnek vermek gerekirse, personeller fiyat talebinde bulunurken, ulusal paranın pahasının düşürüleceği beklentisine göre şekillendirirler. İktisadi devlet teşekkülleri ve bakanlıklar ise açıklarını finanse etmek için borçlanmaktan çekinmezler; zira hükümetin merkez bankasına baskı yaparak yahut meclisten yasa geçirerek kurtulacağını düşünürler. Bu da enflasyonun ivme kazanmasına niye olmaktadır.
MB sistemimizde yüksek gerçek faiz oranları çoklukla yüksek enflasyona eşlik eder. Devalüasyonların ortaya çıkma mümkünlüğü niçiniyle kredi verenlerin karşı karşıya olduğu döviz kuru riskini telafi edebilmek için, borçlananların yüksek gerçek faiz ödemesi gerekmektedir. Yüksek gerçek faiz, borçlanma maliyetlerinin büyümesine niye olurak iktisadi ortamı boğar, nefes alınmaz hale getirir. Faiz denetimleri ya da kambiyo denetimleri uygulanarak gerçek faiz oranları düşük tutulabilir; fakat bu durumda, kur riski dikkate alınmadan belirlenen faizler kredi talebinin kredi arzını aşmasına yol açacağı için kredi kıtlığı ortaya çıkar. Sağlam paraların karar sürdüğü ülkelerdeki rekabetçi kredi piyasalarında gerçek faizler ekseriyetle müspet lakin düşük seviyededir, bir yandan tasarrufları teşvik ederken öbür yandan iktisadi faaliyetleri köstekleyici bir tesir yaratmaz. (Reel faiz oranlarının çok yüksek seviyelere sıçraması çoklukla kur riski yahut politik riskten kaynaklanır. Para şurası sistemi kur riskini epeyce kısa müddette ortadan kaldırır. Lakin politik riski yok edemez. Mülkiyet hakları teminat altına alınmadıkça, gerçek faizler yüksek olacaktır.
Para heyeti sistemi uygulaması 1950’lere gelindiğinde yaklaşık 70 ülke tarafınca kullanılıyordu. Fakat 60’lardan daha sonra merkez bankacılığının bağımsızlık sembolü olarak görülme fikri, para şurası fikrini azaltmıştır. 2021 yılına gelindiğinde ise merkez banaksı bağımsızlığını hem fiiliyatta birebir vakitte kanun önünde terk etmiş, fonksiyonunu yitirmiştir. Bu yüzden geçmişten ders çıkartılarak yenilenmiş çağdaş bir para konseyi sistemi olmalı.
Sistemin ismi ne olursa olsun iktisadi ıslahatların kalıcı olması için orta vadede kurumların sağlam, uzun vadede ise eğitimin epey uygun olması gerekir. Lakin para konseyi ile kısa müddette iktisadi sıkıntıların üstesinden gelerek asıl problemlere odaklanarak uzun vadede muvaffakiyet elde edilebilir.
Yağız Kutay Işık
[email protected]
Twitter: @yagizkutayisik
Sıkıntı İktisat: Dolar/TL’de 8.30’lar süreksiz & Faiz kör gözün parmağına inecek | Güldem Atabay
FÖŞ kaygı yandı: Türkiye Göçmen, Mafya ve Talan İktisadı Oldu
YORUM: ‘Ağustos Ayı Enflasyonu Beklentilerin Üstünde, Gözler Merkez’de…’