Çok uzun vakittir iktisatçılar birebir mevzuları yazıp duruyorlar; iktisat gündemimiz o kadar kısır ve renksiz hale geldi ki… Her ayın üçünde açıklanan enflasyon oranlarının doğruluk derecesine itirazlar, akabinde ayın onunda açıklanan işsizlik sayılarına TÜİK’in müdahale edip etmediği tarafındaki tartışmalar iktisat gündemimizin değişmez unsurları haline geldi. Gündemimizin bir öteki değişmez konusu da TCMB para şurası toplantıları ve akabinde açıklanan faiz sonucu oldu.
Bu tartışmaların her birindeki ortak nokta, hükümet yetkililerinin ilgili ekonomik datalarını olduğundan daha âlâ göstermek için müdahalelerde bulunup bulunmadığı konusunda kuşku duyulmasıdır. Enflasyonun %20’lere dayandığı, işsizlik oranlarının ise %13’lere ulaştığı bu biçimdesine olumsuz iktisadi şartlarda, bu müdahalelerle nasıl bir sonuç yahut algı yaratmanın amaçladığını ise, insan anlamakta hâlâ eza çekiyor. En yavaşça tabiriyle bence bu biçimde bir müdahale makûs olanı, daha az berbat gösterme eforu olabilir. Dahası ülkemizdeki her kurumun tahrip edildiği, liyakatsizliğin kural haline geldiği bir devirde, kamu kurumlarının aslî nazaranvlerini yerine getirmekte zorlandığı ortadayken, iktisadi kurumların işlevlerini yanlışsız biçimde yerine getirebileceğini beklemek, en azından üstü kapalı olarak bu biçimde bir beklenti ortasında olmak, son derecede şaşırtıcıdır.
İktisat alanında farklı hususlara, farklı bakış açılarına ve önemli tahlillere giderek daha fazla gereksinim duyulmaktadır. Bilhassa son yirmi yıldır idarede tesirli olan, ülkemizin mukadderatına damga vurmuş bir siyasi anlayışın iktisat siyasetlerindeki temel motivasyonlarının anlaşılması mecburidir. Bugün tenkit konusu olan iktisadi kararların hangi faktörlerin baskısı altında alındığını anlamak epey değerlidir. Olayların akışına mana vermek ve gelecek hakkında öngörülerde bulunabilmek lakin bu yirmi yıllık periyoda yönelik genel ve kapsamlı bir bakış açısı geliştirmemize bağlıdır.
Geçmişi kavramaya yönelik bu arayış bizi aşikâr açılardan genelleşmeler yapmaya yöneltir. Bu bir bakıma bilimsel yaklaşımın da gereğidir. Çünkü yapacağımız genelleşmelerin sınanabilir birtakım hipotezlere dönüştürülmesi ve bunların da ampirik birtakım bilgiler ışığında sınanması mümkün olacaktır. Temelde bilim insanlarının bilim yapma şekli en sıradan haliyle budur.
~*~
Bu bağlamda son yirmi yıldır iktisat alanında uygulanan politikaları Erdoganomics başlığı altında toplayarak incelemek akla gelebilir. bu biçimde bir tanımlamanın yapılabilmesi için gayeleri sistematik olarak belirlenmiş, uygulamalarda ve kavramsal manada kendi ortasında aşikâr bir tutarlılığa sahip özgün bir siyaset anlayışının var olup olmadığına bakmak gerekecektir.
İktidar açısından bu biçimde bir tanımlama muhtaçlığını doğuran, iktisadın bugün karşı karşıya bulunduğu sıkıntı durumu kamuoyu nezdinde gerekçelendirirken, bir algı çalışmasına yönelik duyduğu gereksinimdir. Burada Türkiye’nin 2000’li yılların başında gerçekleştirdiği iktisadi muvaffakiyetlerin Erdoğan hükümetlerinin özgün siyasetlerinin bir kararı olduğu, lakin “sistem dışı” olmaları niçiniyle bu siyasetlerin ülkemizde ve dünyada mevcut tertip tarafınca kabul görmediği, bu niçinle bugünkü başarısızlıklara yol açtığı anlatılmaktadır. Kamuoyunda oluşturulmak istenilen algının en değerli ögesi bu açıklamadan ibarettir.
Bu yazıda iktidar temsilcilerinin ex ante tarifleri üzerinden bir tartışmanın aracı olmak istemiyoruz. Lakin kıymetli olan, geleceğe yönelik istek ve temenniler içeren tanımlamaların uygulamada gerçeklerle ne kadar örtüştüğünü ve yaşadıklarımızın ışığında, ömrün ortasında gözlemlediğimiz Erdoganomics’ in ex post
~*~
Aslında Erdoğan periyodu iktisat siyasetlerinin bu türlü tanımlanması, iktidar etraflarının 2010 referandumu daha sonrası toplumsal rızayı arttırmak için, iktisadın girdiği yüksek büyüme devrinde bir propaganda çalışması olarak düşünülebilir. Bu propaganda uğraşı, elde edilen ekonomik muvaffakiyetleri kendilerine mal etme, kendi programlarının bir eseri halinde gösterme tavrıdır. Çünkü AKP’nin birinci devrini kapsayan 2003-2007 içindeki yıllık ortalama %7,3 büyüme başarısı IMF ve Derviş ıslahatlarının belirleyici rolü ile açıklanmaktadır. halbuki Türkiye 2010-2015 içinde da ortalamada %7,3 büyüme oranına ulaşarak, bir bakıma IMF ve Kemal Derviş’in görüşlerinden bağımsız, kelamım ona Türkiye’ye mahsus nitelikte bir büyüme gerçekleştirebildi. Ne var ki, bu “özgün” modelin izleyen 2016-2020 periyodundaki ortalama büyüme performansı %3,3 düzeylerinde kaldı. Bu devri bir tarafa bırakırsak, bir biçimde tüm dünyayı hayli berbat etkilemiş bir finansal krizin arifesinde ve IMF’siz elde edilen yüksek büyüme oranlarının, o devirdeki iktisadi karar alıcılarda bir özgüven artışı yarattığı ve sonuçta elde edilen büyüme başarısına dikkat çekmek için Erdoganomics nitelemesine başvurdukları söylenebilir.
~*~
Kendi ortasında belirli bir tutarlılığa sahip bir sistem olarak Erdoganomics ’in tanımlanması, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın uzun vakittir iktisat baş danışmanlığını yürüten Profesör Cemil Ertem tarafınca yapıldı. Profesör Ertem bu husustaki birinci yazısını 12 Mart 2014’de Star Gazetesi’nde, ikincisini (ki birincisinin berbat bir tercümesidir) ise 15 Eylül 2015 tarihinde Daily Sabah gazetesindeki köşesinde yayımladı. Bu yazılarda Erdoganomics ile son derecede iddialı ortodoks olmayan ekonomik siyaset uygulamalarının kastedildiği argüman edilmektedir. Mevzuyu memleketler arası bir boyuta taşıyan ise, 6 Şubat 2016’da İngiliz Economist dergisinde yayımlanan bir makale olmuştur. olağan olarak bu vakitte kaleme alınmış birfazlaca öbür yazı ve makalede de bu kavrama yer verilmiş, çeşitli açılardan değerlendirmesi yapılmıştır.
İktisat profesörü Cemil Ertem, o periyotta iktisatta yaptığı uygulamalarla milletlerarası finansal kamuoyunun ilgi odağı olan Japonya Başbakanı Shinzō Abe’nin siyasetlerini nitelemek için kullanılan Abenomics deyiminden etkilenildiğini söz etmektedir. Farklı bir ekonomik yapıya ve bizden tümüyle farklı özelliklere sahip Japon iktisadının sıkıntılarına tahlil bulmak için uygulanan bu siyasetlerin tüm dünyanın dikkatini çektiği doğrudur. Lakin bunun ana sebebi Japon iktisadının 2000’li yılların çabucak başından beri hayli ciddi deflasyonist bir müddetç yaşıyor olması ve iktisadın konjonktürel hiç bir siyasete reaksiyon vermemesidir. Japonya beraberinde dünya iktisadının değerli bir aktörü olması itibariyle, onun karşı karşıya kaldığı problemler kolay kolay dünya iktisadının de problemleri haline gelmektedir.
Abe öncesi ve daha sonrasını kapsayan 15 yıllık müddette Japon iktisadında tüketici enflasyonu % -0,3, büyüme ise, % -0,6 seviyelerinde gerçekleşti. Bu durumun, dünya arz-talep zincirlerinde hayli kıymetli bir yere sahip olan bir iktisatta gerçekleşmesi niçiniyle, tüm dünyanın ilgisini çekmesi çok olağandır. Fakat Japonya’nın sorunu konjonktürel değil, son derecede yapısaldır ve Japon iktisadının değişen dünya şartlarına yapısal olarak daha yeterli ahenk gösterecek biçimde dönüşümünü gerekli kılmaktadır. Abe bu yapısal dönüşümü sağlayacak bir ıslahat paketini gündeme getirdiği ve ülkesinin dünya iktisadının yeni şartlarına ahengini sağlamayı vaat ettiği için, özgün ve bir o kadar da alışılmış dışı siyasetler olarak nitelenmiştir.
Abenomics olarak bilinen siyasetlerin üç ayağı bulunmaktadır. Birincisi deflasyonla uğraş etmek ve pahalı yen politikasına son vererek, ülke parasını rekabetçi seviyelere getirmektir. İkincisi, iktisatta eksikliği çekilen talep seviyesini arttıracak bir maliye siyaseti uygulamak ve bu gayeyle kamu yatırımlarına sürat vermek ve nihayet sonuncusu da Japon iktisadının rekabet gücünü yükseltecek, iktisattaki toplam faktör verimliliğini arttıracak birtakım yapısal ıslahatları hayata geçirmektir.
Uzun mühlet dış ticaretteki başarılarıyla dikkat çeken Japon iktisadında ihracat gelirleri vakit içinde Yen’in paha kazanmasıyla sonuçlandı. Yendeki pahalanmanın yol açtığı rekabet gücü kaybını ülke, üretimde kâfi seviyelerde verimlilik artışlarıyla telafi edemedi. Bu ortada Japonya memleketler arası ticaretin yapısında meydana gelen değişime de ayak uyduramadı. Çok uzun vakit boyunca Japon hükümetlerine tavsiye edilen yapısal dönüşüm siyasetleri, muhtemel sonuçları itibariyle politikler tarafınca dikkate alınmadı ve sorunun konjonktürel siyasetlerle, süreksiz tahlillerle giderilebileceği sanıldı. Aslında bu haliyle bakıldığında Abe’nin ekonomik programının 2001 Derviş Islahat paketinde yer alan ve ekonomik yapıda bir dönüşümü vadeden birtakım standart politikalardan hayli da farklı olmadığı görülür. ötürüsıyla Abe’nin bu siyasetlerinin memleketler arası kamuoyu açısından bilinen ve beklenen, lakin Japon toplumu açısından ihtilal niteliğinde siyasetler olarak düşünülebilir.
Profesör Ertem, Abenomics ’e kastını aşan manalar yüklemekte, bu siyasetleri Japonya’nın dünya iktisadında ABD menfaatlerine bir karşı duruş olduğunu belirtmektedir. Buradan yola çıkarak, Erdoganomics diye nitelediği siyasetlere özgünlük, bir karşı duruş atfedilmektedir. Profesör Ertem’in bu husustaki yaklaşımı son derecede açık ve nettir.
Star Gazetesi’ndeki ilgili yazısında Profesör Ertem, Abe ’nin siyasetlerine özgünlük kazandıran ögelerin Erdoğan’ın iktisat siyasetlerinde da mevcut olduğunu ve bu özgün karaktere vurgu yapabilmek için Erdoganomics ile nitelendirilebileceğini anlatmaktadır. Erdoganomics de, motamot Abenomics üzere “çizgi dışına çıkan”, ABD’nin memleketler arası çıkarlarına karşı birtakım tercihler içeren, özetlemek gerekirse “sistem dışı” denilebilecek iktisat uygulamalarından oluşmaktadır. Bu özgünlüğünden dolayı Erdoganomics diye bir nitelemede bulunmak son derecede yerinde bir tavırdır.
Profesör Ertem’in referansının Abe Japonya’sındaki sayındaki ekonomik uygulamalar olduğu dikkate alınınca, Abenomics ’in ne kadar özgün ve sistem dışı uygulamalar içerdiğini değerlendirilmekte fayda var.
2012 yılında başbakanlığı eline alan Abe ‘nin, 2000’li yılların başında Japonya’da başlayan ekonomik sakinliği aşmak için uyguladığı ekonomik siyasetlerle tüm dikkatleri üzerine çektiği doğrudur. Tasarruf fazlası bulunan, giderek yaşlanmış ve gelir teminatlarını kaybetme riskleriyle karşı karşıya kalan Japon nüfusunun çok tasarruf eğilimi ve tüketimden kaçınma hali iktisattaki sakinliğin en önemli niçinlerinden biri olmuştur. Çin’in bölgede yükselmesinin milletlerarası rekabette Japonya’yı zorlaması, hatta birtakım Japon firmalarının üretim tesislerini Çin’e taşıyarak Japonya’nın daha evvel ihraç ettiği birtakım tüketim mallarını, ithal eser haline getirmesi Japonya’nın dış ticaret dengelerinde de yapısal olarak bozulmalara yol açmıştır. Çok daha kıymetlisi, bu türlü Japon iktisadında istihdam kayıpları baş göstermeye başlamıştır. Toplumun II. Dünya Savaşı’ndan bu yana alışık olmadığı bir biçimde artan güvencesizlik tasarruf artışlarının ardındaki en değerli sebeplerden biri olmuştur.
Özel dalın harcamadaki isteksizliğini kamu kesiti ile ikame etmeyi amaçlayan Abe, Ortodoks iktisatçıların da bekleyeceği üzere kamu harcamalarını arttırıp, bilhassa iktisatta randıman artışı getirecek altyapı projelerine yönelik harcamalara yönelmiştir. Para siyaseti, aslına bakarsanız tasarruf fazlası olan bir iktisatta faiz oranlarının ister istemez sıfıra yakın, hatta negatif düzeylere çekilmesiyle sonuçlanmıştır. Japon Merkez Bankası’nın varlık alımlarına gitmesiyle, Yenin milletlerarası piyasalarda kıymet kaybetmesi ve bu biçimdece Japon endüstrisine kurlar üzerinden rekabet gücü kazanması sağlanmıştır.
Sanırım iktidar etrafları Japonya’da uygulanmakta olan faiz siyasetini Türkiye’deki kendi uygulamaları için fırsat olarak görmüşlerdir. bu biçimdece çağdaş kapitalist gelişme periyodunda neredeyse meselae rastlanmayan negatif faiz uygulaması, ülkemizde sıfır faiz ve/veya “faiz enflasyonun niçinidir” halindeki kanıları savunanlara kıymetli bir destek bulma fırsatı sunmuştur.
Nitekim Japonya’da büsbütün farklı iktisadi şartların bir kararı olan düşük faiz (sıfır yahut negatif) siyasetini, birtakım kısımlar Türkiye’de uygulamak için bir fırsat olarak bakılırsabilir. Fakat bu siyasetlerin milletlerarası camiada Abenomics’in değerli bir modülü olarak algılanmış olması bizim üzere ülkelerin siyaset yapıcılarını, Abenomics ‘in öteki hiç bir ögesinin olmadığı üzere bir niyete yöneltmiştir.
halbuki Japon iktisadı için temel sorun yapısal dönüşümün yavaş oluşu ve şimdiki makroiktisadi dengelerin, bu dönüşümün tesirlerini gereğince yansıtamamasıdır. Bir yandan memleketler arası ticaretin değişen yapısı ve Çin’in Japon iktisadında artan ehemmiyeti, öteki yandan demografik yapının yaşlı nüfus lehine bozulması, Japon ekonomisindeki meselelerin yapısal niteliğini oluşturmakta ve Abenomics ‘in özgünlüğü de ortaya çıkan bu yapısal dönüşüm muhtaçlığına vermiş olduğu müspet reaksiyondan kaynaklanmaktadır.
Yazının tamamı burada.
Bu tartışmaların her birindeki ortak nokta, hükümet yetkililerinin ilgili ekonomik datalarını olduğundan daha âlâ göstermek için müdahalelerde bulunup bulunmadığı konusunda kuşku duyulmasıdır. Enflasyonun %20’lere dayandığı, işsizlik oranlarının ise %13’lere ulaştığı bu biçimdesine olumsuz iktisadi şartlarda, bu müdahalelerle nasıl bir sonuç yahut algı yaratmanın amaçladığını ise, insan anlamakta hâlâ eza çekiyor. En yavaşça tabiriyle bence bu biçimde bir müdahale makûs olanı, daha az berbat gösterme eforu olabilir. Dahası ülkemizdeki her kurumun tahrip edildiği, liyakatsizliğin kural haline geldiği bir devirde, kamu kurumlarının aslî nazaranvlerini yerine getirmekte zorlandığı ortadayken, iktisadi kurumların işlevlerini yanlışsız biçimde yerine getirebileceğini beklemek, en azından üstü kapalı olarak bu biçimde bir beklenti ortasında olmak, son derecede şaşırtıcıdır.
İktisat alanında farklı hususlara, farklı bakış açılarına ve önemli tahlillere giderek daha fazla gereksinim duyulmaktadır. Bilhassa son yirmi yıldır idarede tesirli olan, ülkemizin mukadderatına damga vurmuş bir siyasi anlayışın iktisat siyasetlerindeki temel motivasyonlarının anlaşılması mecburidir. Bugün tenkit konusu olan iktisadi kararların hangi faktörlerin baskısı altında alındığını anlamak epey değerlidir. Olayların akışına mana vermek ve gelecek hakkında öngörülerde bulunabilmek lakin bu yirmi yıllık periyoda yönelik genel ve kapsamlı bir bakış açısı geliştirmemize bağlıdır.
Geçmişi kavramaya yönelik bu arayış bizi aşikâr açılardan genelleşmeler yapmaya yöneltir. Bu bir bakıma bilimsel yaklaşımın da gereğidir. Çünkü yapacağımız genelleşmelerin sınanabilir birtakım hipotezlere dönüştürülmesi ve bunların da ampirik birtakım bilgiler ışığında sınanması mümkün olacaktır. Temelde bilim insanlarının bilim yapma şekli en sıradan haliyle budur.
~*~
Bu bağlamda son yirmi yıldır iktisat alanında uygulanan politikaları Erdoganomics başlığı altında toplayarak incelemek akla gelebilir. bu biçimde bir tanımlamanın yapılabilmesi için gayeleri sistematik olarak belirlenmiş, uygulamalarda ve kavramsal manada kendi ortasında aşikâr bir tutarlılığa sahip özgün bir siyaset anlayışının var olup olmadığına bakmak gerekecektir.
İktidar açısından bu biçimde bir tanımlama muhtaçlığını doğuran, iktisadın bugün karşı karşıya bulunduğu sıkıntı durumu kamuoyu nezdinde gerekçelendirirken, bir algı çalışmasına yönelik duyduğu gereksinimdir. Burada Türkiye’nin 2000’li yılların başında gerçekleştirdiği iktisadi muvaffakiyetlerin Erdoğan hükümetlerinin özgün siyasetlerinin bir kararı olduğu, lakin “sistem dışı” olmaları niçiniyle bu siyasetlerin ülkemizde ve dünyada mevcut tertip tarafınca kabul görmediği, bu niçinle bugünkü başarısızlıklara yol açtığı anlatılmaktadır. Kamuoyunda oluşturulmak istenilen algının en değerli ögesi bu açıklamadan ibarettir.
Bu yazıda iktidar temsilcilerinin ex ante tarifleri üzerinden bir tartışmanın aracı olmak istemiyoruz. Lakin kıymetli olan, geleceğe yönelik istek ve temenniler içeren tanımlamaların uygulamada gerçeklerle ne kadar örtüştüğünü ve yaşadıklarımızın ışığında, ömrün ortasında gözlemlediğimiz Erdoganomics’ in ex post
~*~
Aslında Erdoğan periyodu iktisat siyasetlerinin bu türlü tanımlanması, iktidar etraflarının 2010 referandumu daha sonrası toplumsal rızayı arttırmak için, iktisadın girdiği yüksek büyüme devrinde bir propaganda çalışması olarak düşünülebilir. Bu propaganda uğraşı, elde edilen ekonomik muvaffakiyetleri kendilerine mal etme, kendi programlarının bir eseri halinde gösterme tavrıdır. Çünkü AKP’nin birinci devrini kapsayan 2003-2007 içindeki yıllık ortalama %7,3 büyüme başarısı IMF ve Derviş ıslahatlarının belirleyici rolü ile açıklanmaktadır. halbuki Türkiye 2010-2015 içinde da ortalamada %7,3 büyüme oranına ulaşarak, bir bakıma IMF ve Kemal Derviş’in görüşlerinden bağımsız, kelamım ona Türkiye’ye mahsus nitelikte bir büyüme gerçekleştirebildi. Ne var ki, bu “özgün” modelin izleyen 2016-2020 periyodundaki ortalama büyüme performansı %3,3 düzeylerinde kaldı. Bu devri bir tarafa bırakırsak, bir biçimde tüm dünyayı hayli berbat etkilemiş bir finansal krizin arifesinde ve IMF’siz elde edilen yüksek büyüme oranlarının, o devirdeki iktisadi karar alıcılarda bir özgüven artışı yarattığı ve sonuçta elde edilen büyüme başarısına dikkat çekmek için Erdoganomics nitelemesine başvurdukları söylenebilir.
~*~
Kendi ortasında belirli bir tutarlılığa sahip bir sistem olarak Erdoganomics ’in tanımlanması, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın uzun vakittir iktisat baş danışmanlığını yürüten Profesör Cemil Ertem tarafınca yapıldı. Profesör Ertem bu husustaki birinci yazısını 12 Mart 2014’de Star Gazetesi’nde, ikincisini (ki birincisinin berbat bir tercümesidir) ise 15 Eylül 2015 tarihinde Daily Sabah gazetesindeki köşesinde yayımladı. Bu yazılarda Erdoganomics ile son derecede iddialı ortodoks olmayan ekonomik siyaset uygulamalarının kastedildiği argüman edilmektedir. Mevzuyu memleketler arası bir boyuta taşıyan ise, 6 Şubat 2016’da İngiliz Economist dergisinde yayımlanan bir makale olmuştur. olağan olarak bu vakitte kaleme alınmış birfazlaca öbür yazı ve makalede de bu kavrama yer verilmiş, çeşitli açılardan değerlendirmesi yapılmıştır.
İktisat profesörü Cemil Ertem, o periyotta iktisatta yaptığı uygulamalarla milletlerarası finansal kamuoyunun ilgi odağı olan Japonya Başbakanı Shinzō Abe’nin siyasetlerini nitelemek için kullanılan Abenomics deyiminden etkilenildiğini söz etmektedir. Farklı bir ekonomik yapıya ve bizden tümüyle farklı özelliklere sahip Japon iktisadının sıkıntılarına tahlil bulmak için uygulanan bu siyasetlerin tüm dünyanın dikkatini çektiği doğrudur. Lakin bunun ana sebebi Japon iktisadının 2000’li yılların çabucak başından beri hayli ciddi deflasyonist bir müddetç yaşıyor olması ve iktisadın konjonktürel hiç bir siyasete reaksiyon vermemesidir. Japonya beraberinde dünya iktisadının değerli bir aktörü olması itibariyle, onun karşı karşıya kaldığı problemler kolay kolay dünya iktisadının de problemleri haline gelmektedir.
Abe öncesi ve daha sonrasını kapsayan 15 yıllık müddette Japon iktisadında tüketici enflasyonu % -0,3, büyüme ise, % -0,6 seviyelerinde gerçekleşti. Bu durumun, dünya arz-talep zincirlerinde hayli kıymetli bir yere sahip olan bir iktisatta gerçekleşmesi niçiniyle, tüm dünyanın ilgisini çekmesi çok olağandır. Fakat Japonya’nın sorunu konjonktürel değil, son derecede yapısaldır ve Japon iktisadının değişen dünya şartlarına yapısal olarak daha yeterli ahenk gösterecek biçimde dönüşümünü gerekli kılmaktadır. Abe bu yapısal dönüşümü sağlayacak bir ıslahat paketini gündeme getirdiği ve ülkesinin dünya iktisadının yeni şartlarına ahengini sağlamayı vaat ettiği için, özgün ve bir o kadar da alışılmış dışı siyasetler olarak nitelenmiştir.
Abenomics olarak bilinen siyasetlerin üç ayağı bulunmaktadır. Birincisi deflasyonla uğraş etmek ve pahalı yen politikasına son vererek, ülke parasını rekabetçi seviyelere getirmektir. İkincisi, iktisatta eksikliği çekilen talep seviyesini arttıracak bir maliye siyaseti uygulamak ve bu gayeyle kamu yatırımlarına sürat vermek ve nihayet sonuncusu da Japon iktisadının rekabet gücünü yükseltecek, iktisattaki toplam faktör verimliliğini arttıracak birtakım yapısal ıslahatları hayata geçirmektir.
Uzun mühlet dış ticaretteki başarılarıyla dikkat çeken Japon iktisadında ihracat gelirleri vakit içinde Yen’in paha kazanmasıyla sonuçlandı. Yendeki pahalanmanın yol açtığı rekabet gücü kaybını ülke, üretimde kâfi seviyelerde verimlilik artışlarıyla telafi edemedi. Bu ortada Japonya memleketler arası ticaretin yapısında meydana gelen değişime de ayak uyduramadı. Çok uzun vakit boyunca Japon hükümetlerine tavsiye edilen yapısal dönüşüm siyasetleri, muhtemel sonuçları itibariyle politikler tarafınca dikkate alınmadı ve sorunun konjonktürel siyasetlerle, süreksiz tahlillerle giderilebileceği sanıldı. Aslında bu haliyle bakıldığında Abe’nin ekonomik programının 2001 Derviş Islahat paketinde yer alan ve ekonomik yapıda bir dönüşümü vadeden birtakım standart politikalardan hayli da farklı olmadığı görülür. ötürüsıyla Abe’nin bu siyasetlerinin memleketler arası kamuoyu açısından bilinen ve beklenen, lakin Japon toplumu açısından ihtilal niteliğinde siyasetler olarak düşünülebilir.
Profesör Ertem, Abenomics ’e kastını aşan manalar yüklemekte, bu siyasetleri Japonya’nın dünya iktisadında ABD menfaatlerine bir karşı duruş olduğunu belirtmektedir. Buradan yola çıkarak, Erdoganomics diye nitelediği siyasetlere özgünlük, bir karşı duruş atfedilmektedir. Profesör Ertem’in bu husustaki yaklaşımı son derecede açık ve nettir.
Star Gazetesi’ndeki ilgili yazısında Profesör Ertem, Abe ’nin siyasetlerine özgünlük kazandıran ögelerin Erdoğan’ın iktisat siyasetlerinde da mevcut olduğunu ve bu özgün karaktere vurgu yapabilmek için Erdoganomics ile nitelendirilebileceğini anlatmaktadır. Erdoganomics de, motamot Abenomics üzere “çizgi dışına çıkan”, ABD’nin memleketler arası çıkarlarına karşı birtakım tercihler içeren, özetlemek gerekirse “sistem dışı” denilebilecek iktisat uygulamalarından oluşmaktadır. Bu özgünlüğünden dolayı Erdoganomics diye bir nitelemede bulunmak son derecede yerinde bir tavırdır.
Profesör Ertem’in referansının Abe Japonya’sındaki sayındaki ekonomik uygulamalar olduğu dikkate alınınca, Abenomics ’in ne kadar özgün ve sistem dışı uygulamalar içerdiğini değerlendirilmekte fayda var.
2012 yılında başbakanlığı eline alan Abe ‘nin, 2000’li yılların başında Japonya’da başlayan ekonomik sakinliği aşmak için uyguladığı ekonomik siyasetlerle tüm dikkatleri üzerine çektiği doğrudur. Tasarruf fazlası bulunan, giderek yaşlanmış ve gelir teminatlarını kaybetme riskleriyle karşı karşıya kalan Japon nüfusunun çok tasarruf eğilimi ve tüketimden kaçınma hali iktisattaki sakinliğin en önemli niçinlerinden biri olmuştur. Çin’in bölgede yükselmesinin milletlerarası rekabette Japonya’yı zorlaması, hatta birtakım Japon firmalarının üretim tesislerini Çin’e taşıyarak Japonya’nın daha evvel ihraç ettiği birtakım tüketim mallarını, ithal eser haline getirmesi Japonya’nın dış ticaret dengelerinde de yapısal olarak bozulmalara yol açmıştır. Çok daha kıymetlisi, bu türlü Japon iktisadında istihdam kayıpları baş göstermeye başlamıştır. Toplumun II. Dünya Savaşı’ndan bu yana alışık olmadığı bir biçimde artan güvencesizlik tasarruf artışlarının ardındaki en değerli sebeplerden biri olmuştur.
Özel dalın harcamadaki isteksizliğini kamu kesiti ile ikame etmeyi amaçlayan Abe, Ortodoks iktisatçıların da bekleyeceği üzere kamu harcamalarını arttırıp, bilhassa iktisatta randıman artışı getirecek altyapı projelerine yönelik harcamalara yönelmiştir. Para siyaseti, aslına bakarsanız tasarruf fazlası olan bir iktisatta faiz oranlarının ister istemez sıfıra yakın, hatta negatif düzeylere çekilmesiyle sonuçlanmıştır. Japon Merkez Bankası’nın varlık alımlarına gitmesiyle, Yenin milletlerarası piyasalarda kıymet kaybetmesi ve bu biçimdece Japon endüstrisine kurlar üzerinden rekabet gücü kazanması sağlanmıştır.
Sanırım iktidar etrafları Japonya’da uygulanmakta olan faiz siyasetini Türkiye’deki kendi uygulamaları için fırsat olarak görmüşlerdir. bu biçimdece çağdaş kapitalist gelişme periyodunda neredeyse meselae rastlanmayan negatif faiz uygulaması, ülkemizde sıfır faiz ve/veya “faiz enflasyonun niçinidir” halindeki kanıları savunanlara kıymetli bir destek bulma fırsatı sunmuştur.
Nitekim Japonya’da büsbütün farklı iktisadi şartların bir kararı olan düşük faiz (sıfır yahut negatif) siyasetini, birtakım kısımlar Türkiye’de uygulamak için bir fırsat olarak bakılırsabilir. Fakat bu siyasetlerin milletlerarası camiada Abenomics’in değerli bir modülü olarak algılanmış olması bizim üzere ülkelerin siyaset yapıcılarını, Abenomics ‘in öteki hiç bir ögesinin olmadığı üzere bir niyete yöneltmiştir.
halbuki Japon iktisadı için temel sorun yapısal dönüşümün yavaş oluşu ve şimdiki makroiktisadi dengelerin, bu dönüşümün tesirlerini gereğince yansıtamamasıdır. Bir yandan memleketler arası ticaretin değişen yapısı ve Çin’in Japon iktisadında artan ehemmiyeti, öteki yandan demografik yapının yaşlı nüfus lehine bozulması, Japon ekonomisindeki meselelerin yapısal niteliğini oluşturmakta ve Abenomics ‘in özgünlüğü de ortaya çıkan bu yapısal dönüşüm muhtaçlığına vermiş olduğu müspet reaksiyondan kaynaklanmaktadır.
Yazının tamamı burada.