Ülkemizde 506 sayılı SGK kanununa bakılırsa şurası bulunan 18 adet özel sandık bulunmaktadır. Bunlar 12 banka, 5 sigorta şirketi 1 adedi de TOBB’a ilişkin olup, kesime hakim büyük bankalarda çalışanların hayli büyük bir kısmı bu sandıkların teminatı kapsamındadır. Yapılan düzenlemeler kararı en son alınan kararla 9 Temmuz 2018 tarihindeki 30473 sayılı Resmi Gazete yayımlanan 403 sayılı Kanun Kararında Kararname ile bu sandıkların periyot tarihini belirleme yetkisi Cumhurbaşkanına verilmiştir. Birinci defa 1976 yılında yapılan düzenleme ile zamanı gündeme gelen bu sandıklar bir türlü periyot edilememektedir. Her geçen gün de gerçek açıkları büyüyerek KARA DELİK haline gelen ve emeklilerine yönelik problemler yaşayan bu sandıkların SGK’ya evresi daha da zor hale gelmektedir. Sandık emeklilerinin bir kısmı bu durumdan mutluyken bir kısmı de önemli problemler yaşadığını düşünmektedir. Sandığa üye olan emekliler çoklukla sandıklarla ilgili problemlerden haberdar iken 140 bin üzeri ETKİN ÇALIŞAN üyeler haberdar değildir halbuki ki sigorta primleri bu sandıklara yatırılıyor ve şayet gelecekte de sandıkların SGK’ya bölümü gerçekleşmezse emeklilik hakları da bu Sandık tarafınca karşılanacaktır. Bu niçinle yalnızca emeklilerin değil çalışanların da sandıklarıyla ilgili konularda etkin olup gelişmeler konusunda takipçi olmaları kendi lehlerine olacaktır.
Çalışanlar kaç sigortalıya bakıyor?
2021 yıl sonu SGK kayıtlarına bakılırsa; Türkiye’deki toplam sigortalıların ve tüm bu sandıklara tabi olanların verileri şöyledir. 141.579 kişi faal sigortalı, 194.703 toplam bağımlı sayısı, 96.103 aylık alanlar, olmak üzere toplam 432.385 kişidir. 2019 yıl sonundan 2021 yıl sonuna SGK sistemindeki aktif/pasif oranı 1,80 den 1,93 artmışken, tıpkı devirde özel sandıkların bu oranı 1.49 dan 1.47 gerilemiştir. Önümüzdeki senelerda bankacılık kesimindeki teknolojik gelişmeler, çalışan sayısını azaltacağından, sandık aktif/pasif oranı daha da kötüleşerek mali yapılarını daha da bozacaktır.
Temel prestiji ile bu sandık emeklilerin önemli problemleri bulunmaktadır. Bu sıkıntılar sandıktan sandığa değişiklik gösterebilmektedir. Her sandık idaresi (Banka) EMEKLİLERİNE farklı uygulamalara yönelebilmektedir. Bankalar SGK EMEKLİLERİNE emekli maaş promosyonu verirken birebir bankaların büyük bir kısmı kendi emeklisinin maaşı için promosyon vermemektedir. Kimileri ise maaş promosyonu vermediği üzere, kendi emeklisine verdiği kredi kartından dahi yıllık aidat fiyatı alabilmektedir.
Bankalar ortası uygulama farklılıkları ortaya çıktı
Son periyotlarda en çok konuşulan husus ise, SGK’nın emeklilerine yılda iki sefer verdiği bugün prestiji ile 1200 TL bayram ikramiyesini bu sandıklardan emekli olanlar dört yıldır alamamaktaydı. Bu konuda da sandıktan sandığa farklı uygulamalar vardır. Vakıfbank sandığı bunu en başından itibaren kendi kaynağından ödemektedir. Sandık emeklileri bu ikramiyeler için davalar açtılar ve davalar lehlerine sonuçlanmaya başladığında evvel İş Bankası ve daha sonra BBVA Garanti, Şekerbank, Fortisbank kendi kaynağından gecikme faizi ile bir arada ödeme sonucu vermiş yahut fiilen de ödemiştir. Akbank, Halkbank, Ziraat Bankası ve YKB’nin sandığa olağan emeklileri çabucak hemen bu ikramiyeleri almamıştır. Esasında SGK, bu ödemeyi Haziniçin alarak ödemektedir. Hazine, SGK’lı emeklilere bu dayanağı verirken, bu sandık emeklilerine güya diğer ülkenin emeklisiymiş üzere ödeme yapmayınca aslına bakarsan batak durumda olan bu sandıklarda kendi emeklilerine ödeme yapmamıştır. Lakin mahkemeler dört yıl daha sonra emekli lehine kararlar verince bu sandıklarda yavaş yavaş ödeme istikametinde karar almak zorunda kalmışlardır.
Bilgi akışı şeffaf değil!
Kelam konusu sandıkların mali yapıları ile ilgili ayrıntılar epeyce bilinememekle birlikte 506 sayılı kanunun süreksiz 20.maddesine bakılırsa bu sandıkların mali durumları Ticaret Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı ve Çalışma Bakanlığı tarafınca denetlemesi gerekirken bu kontrollerin yapılıp yapılmadığı yahut gereğince yapıldığı konusu bilinmemekte ve var ise bu kontrol sonuçları ilgili emeklilerle paylaşılmamaktadır. Bu sandıkların emeklilerin kurduğu derneklerde bu hususta bilgi sahibi olamamaktadır. Sandıkların birçoklarının idaresine banka üst idaresinin belirlediği yöneticiler atanmaktadır. ( güya göstermelik seçimlerle) Bu sandık yöneticileri de sandıkların mali durumu ile ilgili KARARTMALAR uygulanmaktadır.
Sandıklardaki açıklar söylenenden çok olabilir
Her bir sandığın farklı uygulaması olmakta ve sandık datalarının ne olduğu konusunda sandık üyeleri net bir saptama yapamamakta, bu sandık emeklileri de dernekler kurarak kendi sandıklarına karşı bir hak mücadelesi içerisine girmişlerdir. Elimizde bankaların kamu aydınlatma platformuna (KAP) yıllık olarak bildirdikleri faaliyet raporlarındaki ilgili kısımları inceleyerek bir görüşe varmak mümkündür. Bu sandıkların pek fazlaca uygulamasında olduğu üzere burada da epeyce farklı hesaplama ve raporlama biçimi bulunmaktadır. Sandıkların devre temel sıhhat ve sıhhat dışı yükümlülüklerin hesaplanmasında maalesef yasa gereği belirlenmiş olan Aktüeryal oran %9.8’dir. Mortalite oranları 1980 bilgilerine nazaran olup son 40 yıldaki ortalama ömür dikkate alınmaktadır. Bu var iseyımlar 15.12.2006 tarihindeki 26377 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Bakanlar Konseyi Kararnamesindeki şartlara bakılırsa belirlendiğinden günümüz gerçeklerini hiç bir halde yansıtmamaktadır. Bağımsız danışman firmalarına yaptırılan bu hesaplamalar, son derece eksiktir. Bu niçinle de sandık açıkları olması gerekenden hayli fazlaca daha düşük görülmektedir. Bankalar da bu bilgileri kullanarak ya fiili ve teknik fazlalık göstermekte ya da gerçeği yansıtmayan düşük fiyatta açıkları beyan etmektedir. Gerçekten bu bankaları denetleyen bağımsız kontrol kuruluşları da bu hesaplamaları kilit kontrol mevzuları kapsamına almakta ve burada yapılan hesaplamaların gerçeği yansıtması konusunda tereddütlere niye olmaktadır.
Sandıklar maaş ödemede külfet yaşayabilir?
Örneğin; bir bankanın 15.000 çalışanı ve 15.000 emeklisi ve bağımlısı var ise yaklaşık 7 milyar varlığı olduğunu düşündüğümüzde, hem çalışanın ödediği birikimleri ve sıhhat sarfiyatı, aynı vakitte emeklin maaş ve sıhhat masraflarını düşündüğümüzde, bir emeklinin ortalama bir yıllık maaş ve sıhhat masrafı ortalaması da 6.000 TL olduğunu var iseydığımızda sorunun büyüklüğü daha net ortaya çıkacaktır. Fiilen çalışanların birikmiş primlerini bir kenara khalbukik ve çalışan primlerinin artık öbür bir fona yatıracağını düşünsek bile , bundan daha sonra sandık emeklilere azamî 6,7 yılda maaş ödenebilecektir.
Sandıkların birikimleri gerçek nemalandı mı?
Ülkemizdeki emeklilik sisteminde de emeklilerin ödemiş olduğu primlerle emekli maaşı ödenmemektedir. Sistemin başından itibaren ödenen primler kamu tarafınca bütçe içerisinde harcanmıştır. En düzgün ihtimalle bu kaynakların vaktinde kamu lehine kullanıldığını var iseysak bile, özel sandıkların emeklilerinin sandıklara yatırmış olduğu primleri nerededir? Bankalar bunun sorumlusudur ve bu kaynakları çarçur etmiştir. Bankalar yasa gereği de bundan sandıklarla bir arada müşterek sorumludur ve gerçek aktüeryal var iseyımlara nazaran bu açıkların hesaplanıp bankaların özkaynaklarından karşılanması gerekir aksi biçimde bu sandık emeklilerinin maaşları kamu kaynaklarından ödenmek durumunda kalınacaktır. Bankacılık sisteminin sermaye yapısını bozmamak için on senelerca bu bölüm ertelenmiş ve sonunda süresiz olarak bu yetki Cumhurbaşkanına verilmiş ve Cumhurbaşkanı da bu yetkiyi kullanmamaktadır. Bu sandıkların fazlalık ve açıkların hesaplamasında, kamu otoritesinin bir an evvel günümüzde kullanılabilecek gerçekçi var iseyımlar tespit edip bu var iseyımlara göre hesaplamaların yapılması konusunda acil düzenleme yapması, KARA DELİKLERİN daha da büyümeden acil tedbir alınmasını mecburî kılmaktadır.
Banka özelinde durum nasıl?
7 büyük bankanın KAP’a bildirdiği faaliyet raporlarından derlediğimiz datalar ile varlık ayrıntıları aşağıdadır. Açık ve Fazlalık yapısı ile varlık durumlarının değerlendirilmesini kamuoyunun takdirlerine bırakıyorum.
(1) Hesaplamada dikkate alınmamış, bir açıklamasının olması gerekli lakin yoktur. Muhtemelen varlık toplamı ortasındadır. Açık/Fazla =(A+B)-(C)
Halkbank ve Vakıfbank Genel İdare Masrafları hesaplama ortasında yer aldığından toplamlardaki fark oluşmaktadır
İlgili Sandıkların Açıklanan Varlık dökümleri
Murat ŞENOL – Ekonomist
bankavitrini.com
Çalışanlar kaç sigortalıya bakıyor?
2021 yıl sonu SGK kayıtlarına bakılırsa; Türkiye’deki toplam sigortalıların ve tüm bu sandıklara tabi olanların verileri şöyledir. 141.579 kişi faal sigortalı, 194.703 toplam bağımlı sayısı, 96.103 aylık alanlar, olmak üzere toplam 432.385 kişidir. 2019 yıl sonundan 2021 yıl sonuna SGK sistemindeki aktif/pasif oranı 1,80 den 1,93 artmışken, tıpkı devirde özel sandıkların bu oranı 1.49 dan 1.47 gerilemiştir. Önümüzdeki senelerda bankacılık kesimindeki teknolojik gelişmeler, çalışan sayısını azaltacağından, sandık aktif/pasif oranı daha da kötüleşerek mali yapılarını daha da bozacaktır.
Temel prestiji ile bu sandık emeklilerin önemli problemleri bulunmaktadır. Bu sıkıntılar sandıktan sandığa değişiklik gösterebilmektedir. Her sandık idaresi (Banka) EMEKLİLERİNE farklı uygulamalara yönelebilmektedir. Bankalar SGK EMEKLİLERİNE emekli maaş promosyonu verirken birebir bankaların büyük bir kısmı kendi emeklisinin maaşı için promosyon vermemektedir. Kimileri ise maaş promosyonu vermediği üzere, kendi emeklisine verdiği kredi kartından dahi yıllık aidat fiyatı alabilmektedir.
Bankalar ortası uygulama farklılıkları ortaya çıktı
Son periyotlarda en çok konuşulan husus ise, SGK’nın emeklilerine yılda iki sefer verdiği bugün prestiji ile 1200 TL bayram ikramiyesini bu sandıklardan emekli olanlar dört yıldır alamamaktaydı. Bu konuda da sandıktan sandığa farklı uygulamalar vardır. Vakıfbank sandığı bunu en başından itibaren kendi kaynağından ödemektedir. Sandık emeklileri bu ikramiyeler için davalar açtılar ve davalar lehlerine sonuçlanmaya başladığında evvel İş Bankası ve daha sonra BBVA Garanti, Şekerbank, Fortisbank kendi kaynağından gecikme faizi ile bir arada ödeme sonucu vermiş yahut fiilen de ödemiştir. Akbank, Halkbank, Ziraat Bankası ve YKB’nin sandığa olağan emeklileri çabucak hemen bu ikramiyeleri almamıştır. Esasında SGK, bu ödemeyi Haziniçin alarak ödemektedir. Hazine, SGK’lı emeklilere bu dayanağı verirken, bu sandık emeklilerine güya diğer ülkenin emeklisiymiş üzere ödeme yapmayınca aslına bakarsan batak durumda olan bu sandıklarda kendi emeklilerine ödeme yapmamıştır. Lakin mahkemeler dört yıl daha sonra emekli lehine kararlar verince bu sandıklarda yavaş yavaş ödeme istikametinde karar almak zorunda kalmışlardır.
Bilgi akışı şeffaf değil!
Kelam konusu sandıkların mali yapıları ile ilgili ayrıntılar epeyce bilinememekle birlikte 506 sayılı kanunun süreksiz 20.maddesine bakılırsa bu sandıkların mali durumları Ticaret Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı ve Çalışma Bakanlığı tarafınca denetlemesi gerekirken bu kontrollerin yapılıp yapılmadığı yahut gereğince yapıldığı konusu bilinmemekte ve var ise bu kontrol sonuçları ilgili emeklilerle paylaşılmamaktadır. Bu sandıkların emeklilerin kurduğu derneklerde bu hususta bilgi sahibi olamamaktadır. Sandıkların birçoklarının idaresine banka üst idaresinin belirlediği yöneticiler atanmaktadır. ( güya göstermelik seçimlerle) Bu sandık yöneticileri de sandıkların mali durumu ile ilgili KARARTMALAR uygulanmaktadır.
Sandıklardaki açıklar söylenenden çok olabilir
Her bir sandığın farklı uygulaması olmakta ve sandık datalarının ne olduğu konusunda sandık üyeleri net bir saptama yapamamakta, bu sandık emeklileri de dernekler kurarak kendi sandıklarına karşı bir hak mücadelesi içerisine girmişlerdir. Elimizde bankaların kamu aydınlatma platformuna (KAP) yıllık olarak bildirdikleri faaliyet raporlarındaki ilgili kısımları inceleyerek bir görüşe varmak mümkündür. Bu sandıkların pek fazlaca uygulamasında olduğu üzere burada da epeyce farklı hesaplama ve raporlama biçimi bulunmaktadır. Sandıkların devre temel sıhhat ve sıhhat dışı yükümlülüklerin hesaplanmasında maalesef yasa gereği belirlenmiş olan Aktüeryal oran %9.8’dir. Mortalite oranları 1980 bilgilerine nazaran olup son 40 yıldaki ortalama ömür dikkate alınmaktadır. Bu var iseyımlar 15.12.2006 tarihindeki 26377 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Bakanlar Konseyi Kararnamesindeki şartlara bakılırsa belirlendiğinden günümüz gerçeklerini hiç bir halde yansıtmamaktadır. Bağımsız danışman firmalarına yaptırılan bu hesaplamalar, son derece eksiktir. Bu niçinle de sandık açıkları olması gerekenden hayli fazlaca daha düşük görülmektedir. Bankalar da bu bilgileri kullanarak ya fiili ve teknik fazlalık göstermekte ya da gerçeği yansıtmayan düşük fiyatta açıkları beyan etmektedir. Gerçekten bu bankaları denetleyen bağımsız kontrol kuruluşları da bu hesaplamaları kilit kontrol mevzuları kapsamına almakta ve burada yapılan hesaplamaların gerçeği yansıtması konusunda tereddütlere niye olmaktadır.
Sandıklar maaş ödemede külfet yaşayabilir?
Örneğin; bir bankanın 15.000 çalışanı ve 15.000 emeklisi ve bağımlısı var ise yaklaşık 7 milyar varlığı olduğunu düşündüğümüzde, hem çalışanın ödediği birikimleri ve sıhhat sarfiyatı, aynı vakitte emeklin maaş ve sıhhat masraflarını düşündüğümüzde, bir emeklinin ortalama bir yıllık maaş ve sıhhat masrafı ortalaması da 6.000 TL olduğunu var iseydığımızda sorunun büyüklüğü daha net ortaya çıkacaktır. Fiilen çalışanların birikmiş primlerini bir kenara khalbukik ve çalışan primlerinin artık öbür bir fona yatıracağını düşünsek bile , bundan daha sonra sandık emeklilere azamî 6,7 yılda maaş ödenebilecektir.
Sandıkların birikimleri gerçek nemalandı mı?
Ülkemizdeki emeklilik sisteminde de emeklilerin ödemiş olduğu primlerle emekli maaşı ödenmemektedir. Sistemin başından itibaren ödenen primler kamu tarafınca bütçe içerisinde harcanmıştır. En düzgün ihtimalle bu kaynakların vaktinde kamu lehine kullanıldığını var iseysak bile, özel sandıkların emeklilerinin sandıklara yatırmış olduğu primleri nerededir? Bankalar bunun sorumlusudur ve bu kaynakları çarçur etmiştir. Bankalar yasa gereği de bundan sandıklarla bir arada müşterek sorumludur ve gerçek aktüeryal var iseyımlara nazaran bu açıkların hesaplanıp bankaların özkaynaklarından karşılanması gerekir aksi biçimde bu sandık emeklilerinin maaşları kamu kaynaklarından ödenmek durumunda kalınacaktır. Bankacılık sisteminin sermaye yapısını bozmamak için on senelerca bu bölüm ertelenmiş ve sonunda süresiz olarak bu yetki Cumhurbaşkanına verilmiş ve Cumhurbaşkanı da bu yetkiyi kullanmamaktadır. Bu sandıkların fazlalık ve açıkların hesaplamasında, kamu otoritesinin bir an evvel günümüzde kullanılabilecek gerçekçi var iseyımlar tespit edip bu var iseyımlara göre hesaplamaların yapılması konusunda acil düzenleme yapması, KARA DELİKLERİN daha da büyümeden acil tedbir alınmasını mecburî kılmaktadır.
Banka özelinde durum nasıl?
7 büyük bankanın KAP’a bildirdiği faaliyet raporlarından derlediğimiz datalar ile varlık ayrıntıları aşağıdadır. Açık ve Fazlalık yapısı ile varlık durumlarının değerlendirilmesini kamuoyunun takdirlerine bırakıyorum.
(1) Hesaplamada dikkate alınmamış, bir açıklamasının olması gerekli lakin yoktur. Muhtemelen varlık toplamı ortasındadır. Açık/Fazla =(A+B)-(C)
Halkbank ve Vakıfbank Genel İdare Masrafları hesaplama ortasında yer aldığından toplamlardaki fark oluşmaktadır
İlgili Sandıkların Açıklanan Varlık dökümleri
Murat ŞENOL – Ekonomist
bankavitrini.com