Türkiye endüstride ve sınai yatırım malları ihracatında değerli bir yükseliş yaşıyor. Pandemi şartlarının da tesiriyle sanayi üretimi ve ihracatta bir yükseliş yaşayan Türkiye, bunun en kıymetli ögesini makine üretimi ve ihracatında gerçekleştiriyor. Son 3 çeyrektir % 30’lara varan makine ve teçhizat yatırımı yapan Türkiye sanayii bunun kararı son 2 senede % 18’e ulaşan ihracat sayısını yakaladı. Makine İhracatçıları Birliği Lideri Kutlu Karavelioğlu bu yazısında pandemi sürecinin makine bölümüne tesirini ve endüstride gözden kaçan kıymetli bir dönüşümü ele aldı.
Fiyatla değil, itimatla satış yapılan bir kozmosta yeni münasebetler
Pandeminin iktisadi hayata tesirlerini sorgulama, kıymetlendirme sürecinde ne çeşit bir bakış açısı ve hangi parametreler bize yanlışsız yolu gösterir?
Pandeminin çabucak hemen sonlanmadığı bu günlerde, bir soluklanma ortası verip ana parametreler üzerinden pandemi öncesi periyot ile geldiğimiz noktayı kıyaslayalım… kimi vakit büyük hasarlara sebep olsalar da esnek ve yanlışsız tutum ve konumlar geliştirildiğinde kayıpların sınırlanabildiğini hatta büyüme adımlarının dahi atılabildiğini söylemek mümkün.
Başka taraftan, gelinen noktayı pandemi baz tesirlerinden arındırarak, yani pandemik tesirler olmasa idi bugün hangi noktaya ulaşmış olurduk simülasyonu ile pahalandırmak de gerekir. Zira dataları, beklenti yahut trend bedelleri ile mukayese etmek bize gerçekçi bir tablo gösterebilir. Toplumsal ve iktisadi ömrün statik olmadığını bilerek, değişkenliğin ve dönüşümün ömür iksiri olduğunun farkında olarak bir mukayesenin gerekli olduğuna inanıyorum. “
Tüm krizleri lehine çevirebilecek kadar yetenekli olmak
Klasik bir yaklaşım olarak görülme tehlikesi olsa da pandeminin iktisadi ömrümüze tesirini hem hasar tıpkı vakitte çıkar boyutlarında irdelemek, pahalandırmak gerekir. Örneğin, bölümümüz açısından 2020 yılının sonunda ulaşılan bilgiler ile geçen yılın son çeyreğinde belirginleşip bugüne kadar güçlenerek gelen olağanüstü performans, pandeminin dala aksi tesirinden fazla yarar sağladığını ortaya koymaktadır. Bu genel bilgiler kesimin tüm alt segmentleri için de geçerlidir diyemeyiz. Örneğin, tarım makineleri imalatçılarımız süratle büyürken deri sürece makineları üreten arkadaşlarımızın hayati ezalar içine düştüğüne dair bilgiler kesim ortalamaları ortasında erimiştir.
Ülkemiz makine bölümünün ulaştığı düzey ve sergilediği performans açısından tarihî gelişim süreci dikkate alınarak şu sorular sorulabilir: “Covid-19 karşımıza çıkmasaydı, dünya pandemik gerçeklikle karşı karşıya kalmasaydı, biz 2020 sonunda nerede olacaktık? Üretimimiz, dış ticaretimiz nasıl gelişecek, ölçeklerimiz, teknoloji düzeyimiz ne kadar yükselecek idi? Ne bekliyorduk 2020’den?”
Bu soruların cevaplarını datalarla ele alalım. Makine imalat bölümümüz, 2000’li yılların başından itibaren süratli bir büyüme patikası ortasında ilerliyor ve bunu istikrarlı kılabilecek kadar kuvvetli ve uzman olmayı sürdürüyor. Bütün istatistikler, son 20 yıllık süreçte yaşanılan tüm “krizleri” lehimize çevirebilecek kadar yetenekli olduğumuzu ve global bazda bölümde önemli küçülmelere sebep olan periyotlardan de daima yararlı çıktığımızı, yani rakiplerimizden değerli halde ayrıştığımızı gösteriyor.
Dünya makine ihracatının 2,5 misline çıktığı bu vakit zarfında bizim ihracatımızın 12’ye katlayabilmemizin ardında bölümün çevik, dinamik ve esnek yapısı kıymetli rol oynamaktadır. Öbür taraftan bölümümüz daima krizler niçiniyle büyüğü üzere bir yanlış bir algıya kapılmayalım. Pandemiyle birlikte dalga dalga üzerimize gelen fırsatları ziyan etmemek için, bilhassa dijitalleşme ve yeşil mutabakat eğilim ve teşhislerinin üretim gereçlerinde sebep olacağı dönüşüme kayıtsız ya da yetersiz kalmama zorunluluğunu birlikteinde getirmiştir.
Krizleri hasar görmeden atlatan dal
Makine imalatımızın son 5 yılda ölçü olarak ortalama yüzde 2 büyüyebildiğini dikkate alırsak, 2021 sonu beklentimiz 2019’a nazaran yüzde 4 büyümüş bir üretim olmalıydı. halbuki dal yalnızca 2020’de üretimini yüzde 8,5 artırmış, bunu dünya makine üretiminin yüzde 8 düştüğü bir müddetçte başarmış, 2021 yılı birinci iki çeyreğinde ise yüzde 30’a yakın artış kaydetmiştir.
Öteki taraftan makine ihracatımızdaki son 5 yılda ortalama yüzde 6’lık artış, dünya ortalamasının 3 katına yakın bir ortalamadır. Olağan kaidelerde, 2021 sonu beklentimiz 2019’a bakılırsa yüzde 12,4 büyümüş bir ihracat olmalıdır. halbuki Temmuz sonu bilgilerimiz bu yılı 2019’un yüzde 18’ine yakın bir ihracatla kapatacağımızı anlatmaktadır. Öbür bir tabirle, kendimizi pandemi öncesi büyüklüklerine ulaşmakta büyük zorluklar ortasında olan bir dünya ile kıyaslamanın konforunu yaşayabiliriz.
Bu olağanüstü artışın değerli bir niçini, ülkemizde son 3 çeyrektir üst üste yüzde 30’dan fazla artan makine teçhizat yatırımlarıdır. Bu süratli yatırım ve makine üretimi devrinin dış ticaretimize katkısını ise birfazlaca ayda 2 milyar doları aşmış olan ihracattan görmek mümkündür. Sene sonu geldiğinde 23 milyar dolara yaklaşmış bir ihracat sayısı ile karşılaşacağız. bu biçimde, pandemi de evvelki krizler üzere bize sıçrama yaptırmış, global pazardaki hissemizi artırmış olacak. Yani sektörel bir bakışla, bir hasardan fazla, bir yarardan bahsetmek mümkün olacak. Her şeyden değerlisi, fiyatla değil fakat itimatla satış yapılan makine cihanında kurabilmiş olduğumuz bütün münasebetlerimiz güçlenmiş, imalatçılarımız yeni siparişler için akla birinci gelen firmalar ortasına girmiş olacak.
Kapanma devrinin maliyeti ihmal edilebilir mi?
Pandeminin global bazda en çok tesir gösterdiği ve global seviyede kapanmaların olduğu Mart, Nisan ve Mayıs 2020 periyodunun bize maliyeti ne oldu? Ya da bu maliyet, iki senede sağlanmış olacak yüzde 30 üretim, yüzde 18 ihracat artışı karşısında ihmal edilebilir bir seviyede midir?
Kesimimiz 2020 Nisan ve Mayıs aylarında ciro trendinin, yani beklenilen cironun yüzde 40 kadar gerisine düştü ve Haziran ayından itibaren derhal trend kıymetine ulaştı. Bu iki ayda meydana gelen ciro kaybı yüzde 26,1 ve yüzde 29,9 olarak gerçekleşti. 2020 yılının öbür hiç bir ayında, istatistiki açıdan manalı öbür bir kayıp yaşamadık. Üretime baktığımızda, kesimimizin Nisan ve Mayıs aylarında trend kıymetinin yüzde 29,1 ve yüzde 30,7 gerisinde kaldığını gördük.
Makine imalat segmentlerince nasıl bölüşüldüğü ya da genel imalat sanayiini oluşturan kesimlerin nasibine ne düştüğünü gösteren bilgileri Raporumuzda bulabilirsiniz. Mart, Nisan ve Mayıs aylarında genel ve özel gayeli bütün makinelerin üretimi düşerken, tarım makineleri büyümeye devam etmiştir. Genel imalat bölümünde bütün kesimlerin üretimi önemli formda daralmış; ne var ki ilaç, kağıt ve besin kesimleri düşen üretimlerine karşın cirolarını kuvvetli halde büyütmüşlerdir.
Yatırım muhtaçlığı sınai dönüşümden geliyor
Bir kıyaslama muhtaçlığı duyanlar için, makine imalat kesimimizin yeni şartlara başka sınai kollarımızdan daha çabuk adapte olduğunu, krizi epeyce düzgün yöneterek safralarından kurtulduğunu, sadeleştiğini, gerçek sıkıntılarına odaklandığını ve daha süratli toparlandığını söyleyebiliriz. Üstelik bunu müdafaa kalkanı altına girmeden başarmıştır. Bunda makine imalat kesimin yabancı kaynak yerine öz kaynak tercihinin, birden fazla TL bazındaki düşük borcunun tesiri olduğu üzere, karantina vaktinde açık kalmasının da katkısı bulunduğunun altını çizmeliyiz.
Bugüne kadar dünyanın çabucak bütün krizlerinde meydana gelen bir gelişimin, biraz Türkiye’nin başarısı, biraz tüketimdeki farklılaşma, biraz da ikiz dönüşüm uğraşları niçiniyle bu kez birebir netlikte algılanmayabileceği anlaşılıyor. Öbür şartlar altında sanayi kahra girer, yatırımlarını askıya alır, makine imalatçıları da ellerinde mevcut siparişler ile 3-6 ay yönetim eder, daha sonra onlar da kahra girer, krizden çıkışta da bu faz farkını emsal formda yaşarlardı. Yatırım muhtaçlığı olmadıkça, makine imalatının olmayacağı natüreldir ama yatırım gereksiniminin bu kez alışa geldiğimiz patikada oluşmadığını, ana dürtüsünün kapasite artırımı değil sınai dönüşüm olduğunu görmeliyiz.
Tüketimde üst düzeye çıkmış dijitalleşme artık üretim gereçlerindeki dönüşümü mecbur kılan bir noktaya erişti. Sürdürülebilir eser konsepti, konfor makinelerinden başlayarak, daha nitelikli üretim gereçlerini mecbur kılar bir tartıyla ömrümüze giriyor. Kimi mallar eskisi kadar tüketilmeyecek, yani yatırımları atıl hale gelecek; kimilerine yöneliş ise mevcut yatırımları yetersiz bırakacak. Bunların tamamı, aslına bakarsan bir yeni periyot sanayi ve büyüme stratejisinin alt ögeleri olarak ileri ülkelerin büyük takviyesi ile hayata geçiyor. Yani ertelenmiş lakin tahminlerdilk evvel geriye dönmüş bir talepten bahsetmek mümkün değildir. Bu sefer sanayi makine imalatını değil, makine imalatı endüstriyi sürüklüyor ve dünya tarihinde birinci sefer, faz farkı, tahminen de bilakis oluşuyor. Teknolojiyi kendi topraklarında geliştirmenin değeri inkâr edilemez hale geliyor.
Kutlu Karavelioğlu
Makine İhracatçıları Birliği Lideri
Fiyatla değil, itimatla satış yapılan bir kozmosta yeni münasebetler
Pandeminin iktisadi hayata tesirlerini sorgulama, kıymetlendirme sürecinde ne çeşit bir bakış açısı ve hangi parametreler bize yanlışsız yolu gösterir?
Pandeminin çabucak hemen sonlanmadığı bu günlerde, bir soluklanma ortası verip ana parametreler üzerinden pandemi öncesi periyot ile geldiğimiz noktayı kıyaslayalım… kimi vakit büyük hasarlara sebep olsalar da esnek ve yanlışsız tutum ve konumlar geliştirildiğinde kayıpların sınırlanabildiğini hatta büyüme adımlarının dahi atılabildiğini söylemek mümkün.
Başka taraftan, gelinen noktayı pandemi baz tesirlerinden arındırarak, yani pandemik tesirler olmasa idi bugün hangi noktaya ulaşmış olurduk simülasyonu ile pahalandırmak de gerekir. Zira dataları, beklenti yahut trend bedelleri ile mukayese etmek bize gerçekçi bir tablo gösterebilir. Toplumsal ve iktisadi ömrün statik olmadığını bilerek, değişkenliğin ve dönüşümün ömür iksiri olduğunun farkında olarak bir mukayesenin gerekli olduğuna inanıyorum. “
Tüm krizleri lehine çevirebilecek kadar yetenekli olmak
Klasik bir yaklaşım olarak görülme tehlikesi olsa da pandeminin iktisadi ömrümüze tesirini hem hasar tıpkı vakitte çıkar boyutlarında irdelemek, pahalandırmak gerekir. Örneğin, bölümümüz açısından 2020 yılının sonunda ulaşılan bilgiler ile geçen yılın son çeyreğinde belirginleşip bugüne kadar güçlenerek gelen olağanüstü performans, pandeminin dala aksi tesirinden fazla yarar sağladığını ortaya koymaktadır. Bu genel bilgiler kesimin tüm alt segmentleri için de geçerlidir diyemeyiz. Örneğin, tarım makineleri imalatçılarımız süratle büyürken deri sürece makineları üreten arkadaşlarımızın hayati ezalar içine düştüğüne dair bilgiler kesim ortalamaları ortasında erimiştir.
Ülkemiz makine bölümünün ulaştığı düzey ve sergilediği performans açısından tarihî gelişim süreci dikkate alınarak şu sorular sorulabilir: “Covid-19 karşımıza çıkmasaydı, dünya pandemik gerçeklikle karşı karşıya kalmasaydı, biz 2020 sonunda nerede olacaktık? Üretimimiz, dış ticaretimiz nasıl gelişecek, ölçeklerimiz, teknoloji düzeyimiz ne kadar yükselecek idi? Ne bekliyorduk 2020’den?”
Bu soruların cevaplarını datalarla ele alalım. Makine imalat bölümümüz, 2000’li yılların başından itibaren süratli bir büyüme patikası ortasında ilerliyor ve bunu istikrarlı kılabilecek kadar kuvvetli ve uzman olmayı sürdürüyor. Bütün istatistikler, son 20 yıllık süreçte yaşanılan tüm “krizleri” lehimize çevirebilecek kadar yetenekli olduğumuzu ve global bazda bölümde önemli küçülmelere sebep olan periyotlardan de daima yararlı çıktığımızı, yani rakiplerimizden değerli halde ayrıştığımızı gösteriyor.
Dünya makine ihracatının 2,5 misline çıktığı bu vakit zarfında bizim ihracatımızın 12’ye katlayabilmemizin ardında bölümün çevik, dinamik ve esnek yapısı kıymetli rol oynamaktadır. Öbür taraftan bölümümüz daima krizler niçiniyle büyüğü üzere bir yanlış bir algıya kapılmayalım. Pandemiyle birlikte dalga dalga üzerimize gelen fırsatları ziyan etmemek için, bilhassa dijitalleşme ve yeşil mutabakat eğilim ve teşhislerinin üretim gereçlerinde sebep olacağı dönüşüme kayıtsız ya da yetersiz kalmama zorunluluğunu birlikteinde getirmiştir.
Krizleri hasar görmeden atlatan dal
Makine imalatımızın son 5 yılda ölçü olarak ortalama yüzde 2 büyüyebildiğini dikkate alırsak, 2021 sonu beklentimiz 2019’a nazaran yüzde 4 büyümüş bir üretim olmalıydı. halbuki dal yalnızca 2020’de üretimini yüzde 8,5 artırmış, bunu dünya makine üretiminin yüzde 8 düştüğü bir müddetçte başarmış, 2021 yılı birinci iki çeyreğinde ise yüzde 30’a yakın artış kaydetmiştir.
Öteki taraftan makine ihracatımızdaki son 5 yılda ortalama yüzde 6’lık artış, dünya ortalamasının 3 katına yakın bir ortalamadır. Olağan kaidelerde, 2021 sonu beklentimiz 2019’a bakılırsa yüzde 12,4 büyümüş bir ihracat olmalıdır. halbuki Temmuz sonu bilgilerimiz bu yılı 2019’un yüzde 18’ine yakın bir ihracatla kapatacağımızı anlatmaktadır. Öbür bir tabirle, kendimizi pandemi öncesi büyüklüklerine ulaşmakta büyük zorluklar ortasında olan bir dünya ile kıyaslamanın konforunu yaşayabiliriz.
Bu olağanüstü artışın değerli bir niçini, ülkemizde son 3 çeyrektir üst üste yüzde 30’dan fazla artan makine teçhizat yatırımlarıdır. Bu süratli yatırım ve makine üretimi devrinin dış ticaretimize katkısını ise birfazlaca ayda 2 milyar doları aşmış olan ihracattan görmek mümkündür. Sene sonu geldiğinde 23 milyar dolara yaklaşmış bir ihracat sayısı ile karşılaşacağız. bu biçimde, pandemi de evvelki krizler üzere bize sıçrama yaptırmış, global pazardaki hissemizi artırmış olacak. Yani sektörel bir bakışla, bir hasardan fazla, bir yarardan bahsetmek mümkün olacak. Her şeyden değerlisi, fiyatla değil fakat itimatla satış yapılan makine cihanında kurabilmiş olduğumuz bütün münasebetlerimiz güçlenmiş, imalatçılarımız yeni siparişler için akla birinci gelen firmalar ortasına girmiş olacak.
Kapanma devrinin maliyeti ihmal edilebilir mi?
Pandeminin global bazda en çok tesir gösterdiği ve global seviyede kapanmaların olduğu Mart, Nisan ve Mayıs 2020 periyodunun bize maliyeti ne oldu? Ya da bu maliyet, iki senede sağlanmış olacak yüzde 30 üretim, yüzde 18 ihracat artışı karşısında ihmal edilebilir bir seviyede midir?
Kesimimiz 2020 Nisan ve Mayıs aylarında ciro trendinin, yani beklenilen cironun yüzde 40 kadar gerisine düştü ve Haziran ayından itibaren derhal trend kıymetine ulaştı. Bu iki ayda meydana gelen ciro kaybı yüzde 26,1 ve yüzde 29,9 olarak gerçekleşti. 2020 yılının öbür hiç bir ayında, istatistiki açıdan manalı öbür bir kayıp yaşamadık. Üretime baktığımızda, kesimimizin Nisan ve Mayıs aylarında trend kıymetinin yüzde 29,1 ve yüzde 30,7 gerisinde kaldığını gördük.
Makine imalat segmentlerince nasıl bölüşüldüğü ya da genel imalat sanayiini oluşturan kesimlerin nasibine ne düştüğünü gösteren bilgileri Raporumuzda bulabilirsiniz. Mart, Nisan ve Mayıs aylarında genel ve özel gayeli bütün makinelerin üretimi düşerken, tarım makineleri büyümeye devam etmiştir. Genel imalat bölümünde bütün kesimlerin üretimi önemli formda daralmış; ne var ki ilaç, kağıt ve besin kesimleri düşen üretimlerine karşın cirolarını kuvvetli halde büyütmüşlerdir.
Yatırım muhtaçlığı sınai dönüşümden geliyor
Bir kıyaslama muhtaçlığı duyanlar için, makine imalat kesimimizin yeni şartlara başka sınai kollarımızdan daha çabuk adapte olduğunu, krizi epeyce düzgün yöneterek safralarından kurtulduğunu, sadeleştiğini, gerçek sıkıntılarına odaklandığını ve daha süratli toparlandığını söyleyebiliriz. Üstelik bunu müdafaa kalkanı altına girmeden başarmıştır. Bunda makine imalat kesimin yabancı kaynak yerine öz kaynak tercihinin, birden fazla TL bazındaki düşük borcunun tesiri olduğu üzere, karantina vaktinde açık kalmasının da katkısı bulunduğunun altını çizmeliyiz.
Bugüne kadar dünyanın çabucak bütün krizlerinde meydana gelen bir gelişimin, biraz Türkiye’nin başarısı, biraz tüketimdeki farklılaşma, biraz da ikiz dönüşüm uğraşları niçiniyle bu kez birebir netlikte algılanmayabileceği anlaşılıyor. Öbür şartlar altında sanayi kahra girer, yatırımlarını askıya alır, makine imalatçıları da ellerinde mevcut siparişler ile 3-6 ay yönetim eder, daha sonra onlar da kahra girer, krizden çıkışta da bu faz farkını emsal formda yaşarlardı. Yatırım muhtaçlığı olmadıkça, makine imalatının olmayacağı natüreldir ama yatırım gereksiniminin bu kez alışa geldiğimiz patikada oluşmadığını, ana dürtüsünün kapasite artırımı değil sınai dönüşüm olduğunu görmeliyiz.
Tüketimde üst düzeye çıkmış dijitalleşme artık üretim gereçlerindeki dönüşümü mecbur kılan bir noktaya erişti. Sürdürülebilir eser konsepti, konfor makinelerinden başlayarak, daha nitelikli üretim gereçlerini mecbur kılar bir tartıyla ömrümüze giriyor. Kimi mallar eskisi kadar tüketilmeyecek, yani yatırımları atıl hale gelecek; kimilerine yöneliş ise mevcut yatırımları yetersiz bırakacak. Bunların tamamı, aslına bakarsan bir yeni periyot sanayi ve büyüme stratejisinin alt ögeleri olarak ileri ülkelerin büyük takviyesi ile hayata geçiyor. Yani ertelenmiş lakin tahminlerdilk evvel geriye dönmüş bir talepten bahsetmek mümkün değildir. Bu sefer sanayi makine imalatını değil, makine imalatı endüstriyi sürüklüyor ve dünya tarihinde birinci sefer, faz farkı, tahminen de bilakis oluşuyor. Teknolojiyi kendi topraklarında geliştirmenin değeri inkâr edilemez hale geliyor.
Kutlu Karavelioğlu
Makine İhracatçıları Birliği Lideri