Türkiye iktisadının rekor seviyede kur artışı ve enflasyon yükselişi yaşadığı bir ortamda piyasadaki canlılık nasıl açıklanabilir?
Kur artışı ve enflasyon yükselişi olduğunda olağan şartlarda talepte düşüş olması gerekirken tam aykırısı oluyor, talep ve ötürüsıyla harcamalar yükseliyor. Bu durum, fiyat artışının talepte düşüşe yol açacağını öne süren talep maddesiyle çelişkili üzere gözükse de aslında ortada bir çelişki yok. Zira kurun ve enflasyonun daima arttığı ortamda tüketiciler, ileride, bugünkü fiyatlarla bu malları bulamayacaklarını düşünerek, bugünden satın almaya yöneliyorlar (öne çekilmiş talep tesiri.) bu biçimdece piyasada talep, arzı aşınca fiyatlar daha da yükseliyor, fiyatlar yükseldikçe de talep artıyor.
İnsanları tasarruf yerine harcamaya yönlendiren bir öteki itici güç faiz oranlarının enflasyon oranının altında olması. TÜİK’in deklare ettiğı TÜFE verisine nazaran yıllık enflasyon yüzde 70 ötüründa görünüyor (ENAGrup’un deklare ettiğı enflasyon oranı yüzde 120 ötüründa.) Buna karşılık bankaların mevduat sahibine önerdiği faiz yüzde 20’nin altında. Kur muhafazalı mevduat faizini hesaba katsak bile enflasyon oranına ulaşmak mümkün olmuyor. Bu durumda beşerler, tasarruf yapıp daima eriyen satın alma gücü yerine, harcamalarını artırmaya ileride daha da değerleneceğini düşündükleri malları satın almaya yöneliyorlar. Mallara yönelik talep arttıkça malın fiyatı da artıyor ve birbirini besleyen bir döngü içine giriliyor (negatif faiz niçiniyle paradan kaçış.)
Ödemeler istikrarındaki net kusur ve noksan kalemine baktığımızda 2021 yılında 9 milyar dolara yakın, 2022 yılının birinci üç ayında da 5 milyar dolara yakın nereden geldiği bilinmediği için bu başlık altında sınıflandırılan girişler olduğunu görüyoruz. Demek ki Türkiye’ye kayıt dışı kalmış önemli bir döviz girişi kelam konusu. Piyasalarda karşılaştığımız canlılıkta bu kayıt dışı paraların harcamasının da katkısı olduğu kuşkusuz (kayıt dışı harcama tesiri.)
Buraya kadar sayılan çeşitli tesirlerin yarattığı aksilikler kararında beklentiler de olumsuz hale dönüşüyor ve ileriye dönük harcama planları ve bütçeler yapılırken bu olumsuz beklentiler ister istemez planlara, bütçelere yansıtılıyor. Sonuçta gerçekleşmeler de beklentilerle paralel istikamette oluşuyor ve enflasyonu besliyor (olumsuz beklenti tesiri.)
Kamu kısmı, başta vergi indirimleri, düşük faiz uygulamaları ve teşvikler üzere çeşitli takviyelerle bilhassa konut alımları başta olmak üzere harcamaları özendirici tesir yapıyor, talebin ve ötürüsıyla harcamaların artmasını sağlayarak piyasa canlılığına katkıda bulunuyor (kamu dayanakları tesiri.)
2021 yılında faiz dışı kamu harcanması artışı artış yüzde 32,8 ile yıllık ortalama enflasyon oranı olan yüzde 19,6’nın pek üzerinde gerçekleşmiş görünüyor. Bu süratli artışın niçinlerinden birisi son senelerda gelişen hesap vermeme rahatlığının yarattığı israftır. Kamu özel işbirliği ismi altında yapılan projelerin yarattığı kara delikler kamu harcamalarının süratle artmasına ve enflasyona katkı yapmasına yol açıyor (kamu israfı tesiri.)
TÜİK’in Gelir ve Ömür Şartları Araştırmasına göre nüfusun en yüksek gelire sahip yüzde 40’ı toplam gelirin yüzde 70’e yakın kısmını alıyor. Başta otomobil, konut, beyaz eşya olmak üzere toplumda talep artışı yaratan bu güçlü kesim. Buna karşılık nüfusun yüzde 40’ı toplam gelirden sadece yüzde 16 hisse alıyor. Bu kısmın daha yüksek gelirli olanları otomobil ve konut üzere değerli malları alamasa da gelecek aylarda değerleneceğini düşündüğü deterjan, şampuan üzere paklık unsurları, sıvı yağ, şeker, un üzere stoklanabilir yiyecek unsurlarını alıp stokluyor. Bu çok tüketim harcamalarının talep artışı yoluyla fiyatların yükselmesine katkısı oluyor.
Ulusal paranın hem iç birebir vakitte dış kıymetinde ortaya çıkan büyük kayıplar başlı başına kriz sayılır. Buna karşılık üstte değindiğimiz çeşitli tesirler altında piyasada ortaya çıkan talep ve harcama canlılığı, kurdaki yükselişe ve büyük ölçüde onun yarattığı enflasyon artışına karşılık iktisadın canlı kalmasına yol açıyor. Bu canlılık nüfusun gelir açısından yeterli durumdaki kısmının bu durumu kriz olarak görmemesine yol açıyor. İşin ilginci nüfusun gelir açısından makûs durumdaki bölümünde bulunan insanların bir kısmı, kendi durumlarına bakmak yerine uygun durumdaki bölümün hayatına bakarak ortada bir kriz olmadığı kanısına varıyor (optik kırılma tesiri.)
Emre Balıca: Pembe gözlüklerle birinci ona
Çetin Ünsalan Yazdı: ‘Tedarik hayali ve yatırımlar…’
Güldem Atabay: Enflasyon, cari açık ve bütçe açığındaki genişleme Erdoğan’ı doğrulamıyor
Kur artışı ve enflasyon yükselişi olduğunda olağan şartlarda talepte düşüş olması gerekirken tam aykırısı oluyor, talep ve ötürüsıyla harcamalar yükseliyor. Bu durum, fiyat artışının talepte düşüşe yol açacağını öne süren talep maddesiyle çelişkili üzere gözükse de aslında ortada bir çelişki yok. Zira kurun ve enflasyonun daima arttığı ortamda tüketiciler, ileride, bugünkü fiyatlarla bu malları bulamayacaklarını düşünerek, bugünden satın almaya yöneliyorlar (öne çekilmiş talep tesiri.) bu biçimdece piyasada talep, arzı aşınca fiyatlar daha da yükseliyor, fiyatlar yükseldikçe de talep artıyor.
İnsanları tasarruf yerine harcamaya yönlendiren bir öteki itici güç faiz oranlarının enflasyon oranının altında olması. TÜİK’in deklare ettiğı TÜFE verisine nazaran yıllık enflasyon yüzde 70 ötüründa görünüyor (ENAGrup’un deklare ettiğı enflasyon oranı yüzde 120 ötüründa.) Buna karşılık bankaların mevduat sahibine önerdiği faiz yüzde 20’nin altında. Kur muhafazalı mevduat faizini hesaba katsak bile enflasyon oranına ulaşmak mümkün olmuyor. Bu durumda beşerler, tasarruf yapıp daima eriyen satın alma gücü yerine, harcamalarını artırmaya ileride daha da değerleneceğini düşündükleri malları satın almaya yöneliyorlar. Mallara yönelik talep arttıkça malın fiyatı da artıyor ve birbirini besleyen bir döngü içine giriliyor (negatif faiz niçiniyle paradan kaçış.)
Ödemeler istikrarındaki net kusur ve noksan kalemine baktığımızda 2021 yılında 9 milyar dolara yakın, 2022 yılının birinci üç ayında da 5 milyar dolara yakın nereden geldiği bilinmediği için bu başlık altında sınıflandırılan girişler olduğunu görüyoruz. Demek ki Türkiye’ye kayıt dışı kalmış önemli bir döviz girişi kelam konusu. Piyasalarda karşılaştığımız canlılıkta bu kayıt dışı paraların harcamasının da katkısı olduğu kuşkusuz (kayıt dışı harcama tesiri.)
Buraya kadar sayılan çeşitli tesirlerin yarattığı aksilikler kararında beklentiler de olumsuz hale dönüşüyor ve ileriye dönük harcama planları ve bütçeler yapılırken bu olumsuz beklentiler ister istemez planlara, bütçelere yansıtılıyor. Sonuçta gerçekleşmeler de beklentilerle paralel istikamette oluşuyor ve enflasyonu besliyor (olumsuz beklenti tesiri.)
Kamu kısmı, başta vergi indirimleri, düşük faiz uygulamaları ve teşvikler üzere çeşitli takviyelerle bilhassa konut alımları başta olmak üzere harcamaları özendirici tesir yapıyor, talebin ve ötürüsıyla harcamaların artmasını sağlayarak piyasa canlılığına katkıda bulunuyor (kamu dayanakları tesiri.)
2021 yılında faiz dışı kamu harcanması artışı artış yüzde 32,8 ile yıllık ortalama enflasyon oranı olan yüzde 19,6’nın pek üzerinde gerçekleşmiş görünüyor. Bu süratli artışın niçinlerinden birisi son senelerda gelişen hesap vermeme rahatlığının yarattığı israftır. Kamu özel işbirliği ismi altında yapılan projelerin yarattığı kara delikler kamu harcamalarının süratle artmasına ve enflasyona katkı yapmasına yol açıyor (kamu israfı tesiri.)
TÜİK’in Gelir ve Ömür Şartları Araştırmasına göre nüfusun en yüksek gelire sahip yüzde 40’ı toplam gelirin yüzde 70’e yakın kısmını alıyor. Başta otomobil, konut, beyaz eşya olmak üzere toplumda talep artışı yaratan bu güçlü kesim. Buna karşılık nüfusun yüzde 40’ı toplam gelirden sadece yüzde 16 hisse alıyor. Bu kısmın daha yüksek gelirli olanları otomobil ve konut üzere değerli malları alamasa da gelecek aylarda değerleneceğini düşündüğü deterjan, şampuan üzere paklık unsurları, sıvı yağ, şeker, un üzere stoklanabilir yiyecek unsurlarını alıp stokluyor. Bu çok tüketim harcamalarının talep artışı yoluyla fiyatların yükselmesine katkısı oluyor.
Ulusal paranın hem iç birebir vakitte dış kıymetinde ortaya çıkan büyük kayıplar başlı başına kriz sayılır. Buna karşılık üstte değindiğimiz çeşitli tesirler altında piyasada ortaya çıkan talep ve harcama canlılığı, kurdaki yükselişe ve büyük ölçüde onun yarattığı enflasyon artışına karşılık iktisadın canlı kalmasına yol açıyor. Bu canlılık nüfusun gelir açısından yeterli durumdaki kısmının bu durumu kriz olarak görmemesine yol açıyor. İşin ilginci nüfusun gelir açısından makûs durumdaki bölümünde bulunan insanların bir kısmı, kendi durumlarına bakmak yerine uygun durumdaki bölümün hayatına bakarak ortada bir kriz olmadığı kanısına varıyor (optik kırılma tesiri.)
Emre Balıca: Pembe gözlüklerle birinci ona
Çetin Ünsalan Yazdı: ‘Tedarik hayali ve yatırımlar…’
Güldem Atabay: Enflasyon, cari açık ve bütçe açığındaki genişleme Erdoğan’ı doğrulamıyor