Ülke daha fazla üretip daha fazla ihraç eder hale geldiği biçimde dış ticaret hadleri bozulduğu için daha az tüketebilir duruma gelmişse bir öteki sözle ülke büyümüş fakat refahı azalmışsa buna fakirleştiren büyüme deniyor (Jagdish Bhagwati’nin fakirleştiren büyüme tezi.)
Türkiye’de daha değişik bir fakirleştiren büyüme süreci yaşanıyor. Bunu ortaya koyabilmek için bir grafikten yararlanalım.
Bu grafikte Türkiye’nin kişi başına yıllık ortalama geliri ve USD/TL kurundaki değişim yer alıyor. 2001 krizi öncesinde 4.000 doların üzerinde olan kişi başına gelir, krizle bir arada 3.000 dolar düzebir daha gerilemiş, akabinde IMF takviyeli kuvvetli İktisada Geçiş Programıyla bir arada yükseliş başlamış. 2003 yılında kriz öncesi seviyesi geçen kişi başına gelir yükselmeye devam etmiş. Ortada 2008 krizinin tesiriyle yaşanan düşüş (ki bu bize krizin teğet geçmediğini net bir halde gösteriyor) haricinde 2013 yılına kadar yükseliş sürmüş. 2013 yılı 12.480 dolarla kişi başına ortalama yıllık gelirde bugüne kadar ulaşabildiğimiz doruk noktasıdır. O tarihe kadar USD/TL kurunda neredeyse bir sabitleşme olduğu görülüyor. İşin anahtarı buradadır. Bu durum program çerçevesinde alınan tedbirler kararı beklentilerdeki olumlu gelişimle doğal olarak ortaya çıkmış bulunuyor.
Kişi başına gelirde bilhassa 2003- 2009 içindeki süratli çıkışın gerisinde yatanların neler olduğunu gerçek anlayabilirsek ileride de buna bakılırsa adımlar atarak bir çıkış yakalama imkanı bulabiliriz. kuvvetli İktisada Geçiş Programıyla birlikte atılan değerli adımlar şunlardı: Bankacılık ıslahatı yapıldı, kamu mali disiplini sağlanarak bütçe açıkları süratle düşürüldü, kamu kesitinin mali disipline girmesiyle enflasyon ve ona paralel olarak da faizler düştü. 2005 yılında AB ile tam üyelik müzakerelerinin başlamasıyla Türkiye’ye yüksek ölçüde direkt yabancı sermaye girişi başladı. Sadece 2006 yılında evvelki seksen yılda gelen direkt yabancı sermaye meblağından fazlası geldi. Bu döviz girişi kuru düşürdü ve senelerca 1 USD = 1,5 TL seviyesinde kalmasını sağladı. Bu gelişme Türk insanın bir daha kendi parasına itimadını artırdı ve 2002 yılında yüzde 57 ötüründa olan Dolarizasyon Oranı (Bankalardaki yabancı para mevduatın toplam mevduat ortasındaki payı) 2010 yılında yüzde 29’a geriledi. Devrin en kıymetli özelliği ve evvelki devirden farklılığı; beklentilerin olumlu hale gelmiş olmasıydı.
Türkiye 2010 yılından başlayarak bu yükseliş ivmesini kaybetmeye başladı. Bunun da kimi niçinleri var. IMF programı 2008 yılı Mayıs ayında tamamlandı ve yenilenmedi. Bu programın kendine nazaran bir zorlayıcı tesiri vardı, bunun kalkmasıyla birlikte siyasette belli bir rahatlama ortaya çıktı ve popülizme dönüş başladı. Tıpkı yılda Türkiye AB ile tam üyelik ülküsünden kopmaya başladı. Müzakereler aksadı, verilen kelamlar yerine getirilemez oldu. Bunların kararında Türkiye’nin risk primi yükseldi, kur yükselmeye başladı. Yapılması gereken yapısal ıslahatlar yapılmadı, hatta Merkez Bankası’nın ve düzenleyici denetleyici kurumların bağımsızlığı üzere, kontrol, hesap verilebilirlik ve şeffaflık üzere biroldukca alanda yapısal bozulmalar ortaya çıktı. İktisatta başlayan bu bozulmalara toplumsal ve siyasal alandaki bozulmalar eşlik etti. Türkiye, milletlerarası alanda hukukun üstünlüğü endeksi, basın özgürlüğü endeksi, demokrasi endeksi üzere endekslerin hepsinde geriye gitti. Bu gelişmelerin kararı olarak Türkiye’ye döviz girişi düşmeye ve cari açığın direkt yabancı sermaye yatırımlarıyla finansmanının yerini dış borçlanmayla finansman almaya başladı.
Grafik bize 2008 – 2013 içindeki ivme kaybını gösteriyor. bu vakitte 2003 – 2008 içindeki çıkış suratını kaybetmiş olduğumuz açıkça görülüyor. 2013 başlarında vaktin Fed Lideri Bernanke’nin ‘parasal gevşemenin sonuna geliyoruz’ halinde özetlenebilecek konuşması daha sonrası gelişme yolundaki ülkelerden para çıkışı başladı. AB ile müzakereleri neredeyse askıya alınmış olan ve yapısal ıslahatları yapamayan Türkiye bu gelişmeden en ağır formda etkilenen gelişme yolundaki ülke oldu. USD/TL kuru süratle yükselmeye yöneldi ve bu yükselişle birlikte kişi başına gelirimiz de düşüşe geçti. 2005 – 2017 içinde dünya kişi başına gelir ortalamasının üzerine çıkmayı başarmış olan Türkiye, 2018 yılından başlayarak dünya kişi başına gelir ortalamasının pek gerisine düşmüş durumdadır.
Türkiye’nin 2003 – 2020 içinde yaşadığı bu gelişme evvel zenginleştiren daha sonra fakirleştiren büyüme serüvenidir. Türkiye, gerçek siyasetler uyguladığı 2003 – 2008 içinde kişi başına gelirini süratle artırarak zenginleştiren büyüme olgusunu hayatış, çeşitli bozulmalar olsa da bu eğilim 2013 yılına kadar sürmüş ve Türkiye azalan bir eğilimle de olsa kişi başına gelirini artırarak büyümeye devam etmiştir. 2013 – 2020 ortası devir ise Türkiye’nin olumlu ivmeyi yitirdiği periyottur. bu vakitte iktisat büyümeye devam etse de kişi başına gelir daima düşüş halinde olmuştur. Bu periyoda de fakirleştiren büyüme devri diyebiliriz.
Kaynak: http://www.mahfiegilmez.com
Türkiye’de daha değişik bir fakirleştiren büyüme süreci yaşanıyor. Bunu ortaya koyabilmek için bir grafikten yararlanalım.
Bu grafikte Türkiye’nin kişi başına yıllık ortalama geliri ve USD/TL kurundaki değişim yer alıyor. 2001 krizi öncesinde 4.000 doların üzerinde olan kişi başına gelir, krizle bir arada 3.000 dolar düzebir daha gerilemiş, akabinde IMF takviyeli kuvvetli İktisada Geçiş Programıyla bir arada yükseliş başlamış. 2003 yılında kriz öncesi seviyesi geçen kişi başına gelir yükselmeye devam etmiş. Ortada 2008 krizinin tesiriyle yaşanan düşüş (ki bu bize krizin teğet geçmediğini net bir halde gösteriyor) haricinde 2013 yılına kadar yükseliş sürmüş. 2013 yılı 12.480 dolarla kişi başına ortalama yıllık gelirde bugüne kadar ulaşabildiğimiz doruk noktasıdır. O tarihe kadar USD/TL kurunda neredeyse bir sabitleşme olduğu görülüyor. İşin anahtarı buradadır. Bu durum program çerçevesinde alınan tedbirler kararı beklentilerdeki olumlu gelişimle doğal olarak ortaya çıkmış bulunuyor.
Kişi başına gelirde bilhassa 2003- 2009 içindeki süratli çıkışın gerisinde yatanların neler olduğunu gerçek anlayabilirsek ileride de buna bakılırsa adımlar atarak bir çıkış yakalama imkanı bulabiliriz. kuvvetli İktisada Geçiş Programıyla birlikte atılan değerli adımlar şunlardı: Bankacılık ıslahatı yapıldı, kamu mali disiplini sağlanarak bütçe açıkları süratle düşürüldü, kamu kesitinin mali disipline girmesiyle enflasyon ve ona paralel olarak da faizler düştü. 2005 yılında AB ile tam üyelik müzakerelerinin başlamasıyla Türkiye’ye yüksek ölçüde direkt yabancı sermaye girişi başladı. Sadece 2006 yılında evvelki seksen yılda gelen direkt yabancı sermaye meblağından fazlası geldi. Bu döviz girişi kuru düşürdü ve senelerca 1 USD = 1,5 TL seviyesinde kalmasını sağladı. Bu gelişme Türk insanın bir daha kendi parasına itimadını artırdı ve 2002 yılında yüzde 57 ötüründa olan Dolarizasyon Oranı (Bankalardaki yabancı para mevduatın toplam mevduat ortasındaki payı) 2010 yılında yüzde 29’a geriledi. Devrin en kıymetli özelliği ve evvelki devirden farklılığı; beklentilerin olumlu hale gelmiş olmasıydı.
Türkiye 2010 yılından başlayarak bu yükseliş ivmesini kaybetmeye başladı. Bunun da kimi niçinleri var. IMF programı 2008 yılı Mayıs ayında tamamlandı ve yenilenmedi. Bu programın kendine nazaran bir zorlayıcı tesiri vardı, bunun kalkmasıyla birlikte siyasette belli bir rahatlama ortaya çıktı ve popülizme dönüş başladı. Tıpkı yılda Türkiye AB ile tam üyelik ülküsünden kopmaya başladı. Müzakereler aksadı, verilen kelamlar yerine getirilemez oldu. Bunların kararında Türkiye’nin risk primi yükseldi, kur yükselmeye başladı. Yapılması gereken yapısal ıslahatlar yapılmadı, hatta Merkez Bankası’nın ve düzenleyici denetleyici kurumların bağımsızlığı üzere, kontrol, hesap verilebilirlik ve şeffaflık üzere biroldukca alanda yapısal bozulmalar ortaya çıktı. İktisatta başlayan bu bozulmalara toplumsal ve siyasal alandaki bozulmalar eşlik etti. Türkiye, milletlerarası alanda hukukun üstünlüğü endeksi, basın özgürlüğü endeksi, demokrasi endeksi üzere endekslerin hepsinde geriye gitti. Bu gelişmelerin kararı olarak Türkiye’ye döviz girişi düşmeye ve cari açığın direkt yabancı sermaye yatırımlarıyla finansmanının yerini dış borçlanmayla finansman almaya başladı.
Grafik bize 2008 – 2013 içindeki ivme kaybını gösteriyor. bu vakitte 2003 – 2008 içindeki çıkış suratını kaybetmiş olduğumuz açıkça görülüyor. 2013 başlarında vaktin Fed Lideri Bernanke’nin ‘parasal gevşemenin sonuna geliyoruz’ halinde özetlenebilecek konuşması daha sonrası gelişme yolundaki ülkelerden para çıkışı başladı. AB ile müzakereleri neredeyse askıya alınmış olan ve yapısal ıslahatları yapamayan Türkiye bu gelişmeden en ağır formda etkilenen gelişme yolundaki ülke oldu. USD/TL kuru süratle yükselmeye yöneldi ve bu yükselişle birlikte kişi başına gelirimiz de düşüşe geçti. 2005 – 2017 içinde dünya kişi başına gelir ortalamasının üzerine çıkmayı başarmış olan Türkiye, 2018 yılından başlayarak dünya kişi başına gelir ortalamasının pek gerisine düşmüş durumdadır.
Türkiye’nin 2003 – 2020 içinde yaşadığı bu gelişme evvel zenginleştiren daha sonra fakirleştiren büyüme serüvenidir. Türkiye, gerçek siyasetler uyguladığı 2003 – 2008 içinde kişi başına gelirini süratle artırarak zenginleştiren büyüme olgusunu hayatış, çeşitli bozulmalar olsa da bu eğilim 2013 yılına kadar sürmüş ve Türkiye azalan bir eğilimle de olsa kişi başına gelirini artırarak büyümeye devam etmiştir. 2013 – 2020 ortası devir ise Türkiye’nin olumlu ivmeyi yitirdiği periyottur. bu vakitte iktisat büyümeye devam etse de kişi başına gelir daima düşüş halinde olmuştur. Bu periyoda de fakirleştiren büyüme devri diyebiliriz.
Kaynak: http://www.mahfiegilmez.com