Ege Üniversitesi İktisat Profesörü Aykut Lenger: İşsizlik, gelir dağılımındaki bozukluk ve yoksulluk, Türkiye’nin en can yakıcı sıkıntılarının başında geliyor. Uygun makûs bir gelire sahip olan insanlarımızın bile açlıkla karşı karşıya kalabildiklerine şahit oluyoruz. Türkiye iktisadına inanç azaldı ve kırılganlık arttı.
Ege Üniversitesi İktisat Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Aykut Lenger, “Artan işsizlikle birlikte yoksulluğun fazlaca daha fazla artacağını vurgulayarak “Yazık ki vatandaşı fazlaca güç günler bekliyor. Yaz periyodunda kapanmanın sona ermesiyle iş bulma imkanları artsa da salgın çabucak hemen sona ermediği için önümüzdeki periyotta büyük bir belirsizlik var. Yeni bir kapanmada bu insanların iş bulması fazlaca zor” dedi.
Faizin idari kararla değil, fakat sermaye birikimini güçlendirerek düşürülebileceğine dikkat çeken Lenger, Merkez Bankası net rezervlerinin negatif seviyelere düşmesiyle, Türkiye iktisadına itimadın azaldığını ve kırılganlığın arttığını vurguladı. Prof. Dr. Aykut Lenger ile Türkiye iktisadının yaşadığı krizi konuştuk.
– Türkiye iktisadı bu noktaya nasıl geldi?
Bu noktaya gelişimizi, global salgının yanı sıra; sistemik, yapısal ve idare pratiğine ilişkin meselelerle açıklayabiliriz. Sistemik problemleri anlayabilmek için hâkim iktisat anlayışına ve Türkiye’nin memleketler arası üretim bağları ağı ortasındaki rolüne odaklanmak gerekir. 1980 daha sonrasında globalleşme eğilimiyle bir arada, Dünya iktisadında devletin ekonomik bir aktör olarak büsbütün dışlandığı neo-liberal bir tertibe geçilerek, dış ticaret ve sermaye akımlarının önündeki pürüzler kaldırıldı. Evreli olarak son kırk yıldır hâkim olan globalleşmenin felsefi art planında, kutsanmış bir ‘piyasa her türlü ekonomik sorunu çözer’ anlayışı barizdi. Piyasa, ekonomik sıkıntıları çözer; lakin kuvvetliyü daha da güçlendirerek, zayıf olanı daha da zayıflatarak, gerektiğinde yok ederek, çözer. Bugün ABD’de sokaklarda yaşayanlarla, uzaya gitmek için milyar dolarlar harcayan insanların bir ortadaki varlığını bu türlü anlayabiliriz. bu biçimde bir yapıda, üstünlükleri ve zayıflıkları farklı olan iktisatların de birbiriyle alakaları kuvvetlinün daha kuvvetli, zayıfın daha zayıf hale gelmesine niye olur. Globalleşme üretimin muhakkak basamaklarını Batıdan Doğuya kaydırarak, global bir üretim zincirinin oluşmasını sağladı. Rastgele bir ülkenin fakat bu zincire katılarak gelişebileceği argüman edilse de, ortaya konan katma kıymetin aslan hissesi her vakit merkez Batı Ülkelerinde kaldı. Bu süreci uygun yöneten kimi Doğu ülkeleri olsa da, Türkiye bunlar içinde değildir. Bu global paha zincirine katılma gayretinde olan Türkiye, zincir anlayışının gereği olarak üretimini gerçekleştirmek için temel aramalı ve girdilerini ithal etmek zorundadır, global katma pahanın de epeyce küçük bir hissesini üretmektedir. Güç ithalatının yanında, bu ithal girdi bağımlılığı kronikleşen bir dış ticaret ve cari açık meselesine yol açmıştır. Ekonomik sistem bu açıkların finansal sermaye akımları ile kapatılmasını sağlar. bu biçimdece hem merkez ekonomiler, düşük üretim maliyeti sağlamak için üretimin bir kısmını ve ziyanlı etraf tesirlerini de size devreder, bir yandan da, sermaye ziyadesiyle sizdeki yüksek faizlerden nemalanır. Bu üretim zincirinde düşük üretim maliyeti için ithalatın ucuz olması, bu niçinle ülkeler içinde döviz kurlarının epey farklı olmaması değerlidir. Bu sistemin alamet-i farikası düşük kur-yüksek faiz ikilisidir. Sermaye ve üretim girdisi ithal etmek zorunda olan etraf ekonomileri de kıymet zincirinde yer alarak, üretimlerini arttırmış ve hatta bu yolla teknoloji transferi bile gerçekleştirmiştir. ötürüsıyla piyasa bütün meseleleri çözmüştür.
Bu tablo sahiden bir tahlil müdür? Hayır, bu bağlar Türkiye üzere ülkelerde yapısal meseleleri derinleştirmektedir. Türkiye, bakılırsali ucuz ve niteliksiz işgücü, teknoloji ve sermaye açığı, düşük teknoloji mamüllerinin üretiminde uzmanlaşma ile global tertipte yer alan bir oyuncudur. Bu nitelikleriyle daima açık veren bir ülkedir ve dış kaynağa bağımlıdır. Açığı bulunan ülkelere akan kısa vadeli spekülatif sermaye, döviz kuru üzerinde baskı yaratarak, yerli paranın kıymetlenmesine niye olur. Döviz kuru ülkelerin satın alma güçlerinin bir yansımasıdır. Örneğin, 1 TL 1 dolara eşitlendiğinde, kuvvetli bir ekonomik yapıya sahipmişsiniz üzere tıpkı satın alma gücüne erişmiş; sistem de ekonomiler içinde eşitlik sağlamış üzere görünmektedir. halbuki yerli para, borç alınan sermaye akımıyla değil, kuvvetli üretim yapısıyla değerlenmelidir. Yani satın alma gücünüz üretime dayanmalıdır. Fakat, bu yapısal ilgiler buna müsaade vermez. Düşük döviz, üretimde kullanılan girdilerin ucuza ithal edilerek, bağımlı üretimin önünü açar. Yapay olarak düşürülmüş döviz ile ihracatta fiyat avantajı kaybedilir, görünen ihracat artışları, paha zincirindeki ithalata dayalı üretimin artan satışıdır ve ithalatınız ucuz olduğu sürece mümkündür. Bu tablo kimi problemleri da birlikteinde getirir. Kimi mamüllerin üretilmesi yerine, ithal edilmesi daha ucuza gelir. Son senelerda hayli sayıda dokumacılık ve giysi tesisinin kapanması, epey sayıda çiftçinin tarım ve hayvancılıktan vazgeçip kentlere göç etmesi niçiniyle, bize mahsus birçok tarım eserin ithal edilmesi, bu çerçevede anlaşılabilir. İthalat ucuzlayınca, sırf üretim girdileri değil, son derece kıymetli olan tüketim malları da ucuzlamıştır ve çokça ithal edilir. İhracatınız artar, lakin ithalatınız daha fazla artar. Üretiminiz artar, lakin tüketiminiz daha fazla artar. Ortadaki makas açıldıkça sistem sürdürülemez hale gelir, sermaye kaçışları niçiniyle döviz kurunun bedeli süratle yükselir, üretim daralır, dış ticaret istikrarı azalır. Özgür kur sistemleri, sistemin krize girmesini önlemeye yöneliktir ve düzgün makus sistemin sürmesini de sağlar. Aslında kurun ani yükselmesi başlı başına bir krizin varlığını gösterir. bir süre daha sonra başa dönülür, döngü bir daha işler, sermaye girişleri bir daha başlar, kur azalır, dış ticaret istikrarı artar. Artık, sorunuzdaki yüksek kur-yüksek faiz kısmına, döngünün bulunduğumuz yerini göstererek karşılık verebiliriz. Kur yükselmiştir, dış ticaret açığı denetim altına alınmıştır. İşler yolunda giderse, sermaye girişi hızlanır, bir süre daha sonra kurlarda bir daha düşme gözlenebilir. Meseleler çözülmezse, kurlarda daha yüksek artışlar görülebilir.
Haberin devamı için: https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/prof-aykut-lengerden-kritik-uyari-olasi-bir-kapanma-issizligi-doviz-kurunu-ve-enflasyonu-yukseltecek-1855842
Ege Üniversitesi İktisat Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Aykut Lenger, “Artan işsizlikle birlikte yoksulluğun fazlaca daha fazla artacağını vurgulayarak “Yazık ki vatandaşı fazlaca güç günler bekliyor. Yaz periyodunda kapanmanın sona ermesiyle iş bulma imkanları artsa da salgın çabucak hemen sona ermediği için önümüzdeki periyotta büyük bir belirsizlik var. Yeni bir kapanmada bu insanların iş bulması fazlaca zor” dedi.
Faizin idari kararla değil, fakat sermaye birikimini güçlendirerek düşürülebileceğine dikkat çeken Lenger, Merkez Bankası net rezervlerinin negatif seviyelere düşmesiyle, Türkiye iktisadına itimadın azaldığını ve kırılganlığın arttığını vurguladı. Prof. Dr. Aykut Lenger ile Türkiye iktisadının yaşadığı krizi konuştuk.
– Türkiye iktisadı bu noktaya nasıl geldi?
Bu noktaya gelişimizi, global salgının yanı sıra; sistemik, yapısal ve idare pratiğine ilişkin meselelerle açıklayabiliriz. Sistemik problemleri anlayabilmek için hâkim iktisat anlayışına ve Türkiye’nin memleketler arası üretim bağları ağı ortasındaki rolüne odaklanmak gerekir. 1980 daha sonrasında globalleşme eğilimiyle bir arada, Dünya iktisadında devletin ekonomik bir aktör olarak büsbütün dışlandığı neo-liberal bir tertibe geçilerek, dış ticaret ve sermaye akımlarının önündeki pürüzler kaldırıldı. Evreli olarak son kırk yıldır hâkim olan globalleşmenin felsefi art planında, kutsanmış bir ‘piyasa her türlü ekonomik sorunu çözer’ anlayışı barizdi. Piyasa, ekonomik sıkıntıları çözer; lakin kuvvetliyü daha da güçlendirerek, zayıf olanı daha da zayıflatarak, gerektiğinde yok ederek, çözer. Bugün ABD’de sokaklarda yaşayanlarla, uzaya gitmek için milyar dolarlar harcayan insanların bir ortadaki varlığını bu türlü anlayabiliriz. bu biçimde bir yapıda, üstünlükleri ve zayıflıkları farklı olan iktisatların de birbiriyle alakaları kuvvetlinün daha kuvvetli, zayıfın daha zayıf hale gelmesine niye olur. Globalleşme üretimin muhakkak basamaklarını Batıdan Doğuya kaydırarak, global bir üretim zincirinin oluşmasını sağladı. Rastgele bir ülkenin fakat bu zincire katılarak gelişebileceği argüman edilse de, ortaya konan katma kıymetin aslan hissesi her vakit merkez Batı Ülkelerinde kaldı. Bu süreci uygun yöneten kimi Doğu ülkeleri olsa da, Türkiye bunlar içinde değildir. Bu global paha zincirine katılma gayretinde olan Türkiye, zincir anlayışının gereği olarak üretimini gerçekleştirmek için temel aramalı ve girdilerini ithal etmek zorundadır, global katma pahanın de epeyce küçük bir hissesini üretmektedir. Güç ithalatının yanında, bu ithal girdi bağımlılığı kronikleşen bir dış ticaret ve cari açık meselesine yol açmıştır. Ekonomik sistem bu açıkların finansal sermaye akımları ile kapatılmasını sağlar. bu biçimdece hem merkez ekonomiler, düşük üretim maliyeti sağlamak için üretimin bir kısmını ve ziyanlı etraf tesirlerini de size devreder, bir yandan da, sermaye ziyadesiyle sizdeki yüksek faizlerden nemalanır. Bu üretim zincirinde düşük üretim maliyeti için ithalatın ucuz olması, bu niçinle ülkeler içinde döviz kurlarının epey farklı olmaması değerlidir. Bu sistemin alamet-i farikası düşük kur-yüksek faiz ikilisidir. Sermaye ve üretim girdisi ithal etmek zorunda olan etraf ekonomileri de kıymet zincirinde yer alarak, üretimlerini arttırmış ve hatta bu yolla teknoloji transferi bile gerçekleştirmiştir. ötürüsıyla piyasa bütün meseleleri çözmüştür.
Bu tablo sahiden bir tahlil müdür? Hayır, bu bağlar Türkiye üzere ülkelerde yapısal meseleleri derinleştirmektedir. Türkiye, bakılırsali ucuz ve niteliksiz işgücü, teknoloji ve sermaye açığı, düşük teknoloji mamüllerinin üretiminde uzmanlaşma ile global tertipte yer alan bir oyuncudur. Bu nitelikleriyle daima açık veren bir ülkedir ve dış kaynağa bağımlıdır. Açığı bulunan ülkelere akan kısa vadeli spekülatif sermaye, döviz kuru üzerinde baskı yaratarak, yerli paranın kıymetlenmesine niye olur. Döviz kuru ülkelerin satın alma güçlerinin bir yansımasıdır. Örneğin, 1 TL 1 dolara eşitlendiğinde, kuvvetli bir ekonomik yapıya sahipmişsiniz üzere tıpkı satın alma gücüne erişmiş; sistem de ekonomiler içinde eşitlik sağlamış üzere görünmektedir. halbuki yerli para, borç alınan sermaye akımıyla değil, kuvvetli üretim yapısıyla değerlenmelidir. Yani satın alma gücünüz üretime dayanmalıdır. Fakat, bu yapısal ilgiler buna müsaade vermez. Düşük döviz, üretimde kullanılan girdilerin ucuza ithal edilerek, bağımlı üretimin önünü açar. Yapay olarak düşürülmüş döviz ile ihracatta fiyat avantajı kaybedilir, görünen ihracat artışları, paha zincirindeki ithalata dayalı üretimin artan satışıdır ve ithalatınız ucuz olduğu sürece mümkündür. Bu tablo kimi problemleri da birlikteinde getirir. Kimi mamüllerin üretilmesi yerine, ithal edilmesi daha ucuza gelir. Son senelerda hayli sayıda dokumacılık ve giysi tesisinin kapanması, epey sayıda çiftçinin tarım ve hayvancılıktan vazgeçip kentlere göç etmesi niçiniyle, bize mahsus birçok tarım eserin ithal edilmesi, bu çerçevede anlaşılabilir. İthalat ucuzlayınca, sırf üretim girdileri değil, son derece kıymetli olan tüketim malları da ucuzlamıştır ve çokça ithal edilir. İhracatınız artar, lakin ithalatınız daha fazla artar. Üretiminiz artar, lakin tüketiminiz daha fazla artar. Ortadaki makas açıldıkça sistem sürdürülemez hale gelir, sermaye kaçışları niçiniyle döviz kurunun bedeli süratle yükselir, üretim daralır, dış ticaret istikrarı azalır. Özgür kur sistemleri, sistemin krize girmesini önlemeye yöneliktir ve düzgün makus sistemin sürmesini de sağlar. Aslında kurun ani yükselmesi başlı başına bir krizin varlığını gösterir. bir süre daha sonra başa dönülür, döngü bir daha işler, sermaye girişleri bir daha başlar, kur azalır, dış ticaret istikrarı artar. Artık, sorunuzdaki yüksek kur-yüksek faiz kısmına, döngünün bulunduğumuz yerini göstererek karşılık verebiliriz. Kur yükselmiştir, dış ticaret açığı denetim altına alınmıştır. İşler yolunda giderse, sermaye girişi hızlanır, bir süre daha sonra kurlarda bir daha düşme gözlenebilir. Meseleler çözülmezse, kurlarda daha yüksek artışlar görülebilir.
Haberin devamı için: https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/prof-aykut-lengerden-kritik-uyari-olasi-bir-kapanma-issizligi-doviz-kurunu-ve-enflasyonu-yukseltecek-1855842