Doğuda ve Batıda Yanlışsız Ebeveyn Miyiz? Ebeveyn olmanın ne gidilmesi gereken bir okulu ne alınması gereken bir eğitimi ne okunması gereken bir kitabı ne de izlenmesi gereken bir sineması mevcut. Hal bu biçimde olunca sıkıntı bir uğraş. Üstelik öncesinden deneme imkânımız ya da zorlandığımızda açıp bakabileceğimiz bir kullanma kılavuzumuz da yok. Tahminen de anne baba olmanın en şiddetli tarafı deneyim kazanarak öğrenmek, öğrenirken de tüm yeterli niyetimize karşın vakit zaman yanılgı yapmak. Her ebeveyn kusurlu davranabilir; kâfi ki çocuklarımızın verdiği yansılardan yanlışımızı anlayıp gelecek sefer dikkatli davranalım.
En sık yaptığımız yanlışlar aslında anne baba olarak kimi vakit kendi yetişkin hayatımızda da zorlandığımız alanlardır. Bu niçinle evvela kendi iyi/zayıf yanlarımızı bilmek, tahammülümüzün hudutlarından haberdar olmak, eşler içindeki bağlantıya itina göstermek de yanlışlarımızı yinelamamızı önleyen yollardır.
Mevzu çocuk yetiştirmek olunca neredeyse bütün kültürler birebir prensiplere sahiptir; ilgi ve yakınlık ile izleme ve denetim. Farklılıklar ise kültürlerin bunlardan ne anladığı ve nasıl uyguladığında ortaya çıkıyor.
Toplumumuzda uzun yıllar çok hami ve baskıcı tavır hâkim oldu. Disiplin ismi altında ağır bir baskı¸ çocuğun ruhunu bunalttı. “Terbiyeli” olmakla “sıkılgan” olmayı birbirine karıştırdık. Hâlbuki “utanmayı bilmek” ile “utangaç olmak” birbirinden farklı şeylerdi. Ağır baskı ve çok koruyuculuk altında öğretmeni ile konuşurken bile kekeleyen¸ ter ortasında yüzü kızaran¸ üniversite öğrencisi olduğu biçimde bir topluluk önünde konuşmayı “ölüm” ile eş bedel tutan¸ hakkını savunamayan¸ ne verilirse ona razı olan¸ doğruları seslendirmeye yüreği olmayan bireyler yetişti.
Çocuğa uygulanacak disiplin anlayışı konusunda bizim toplumumuzda ve bugünkü Batı toplumunda¸ anlayış farklılığı bulunmaktadır. Batılılar¸ çocuğun disiplinli bir biçimde yetişmesi için bebekken yani epeyce küçükken kimi yaptırımları uygularlar. Örneğin¸ çocuğun aşikâr saatlerde yatması¸ uyuması¸ emmesi kıymetlidir. Lakin çocuk büyüdükçe ona özgürlük verilmelidir. Hatta ona gerçek ve yanlışın öğretilmesi bile onun özgürlüğüne müdahaledir. Bizim toplumumuzda çocuk küçükken epey serbesttir¸ yaptığı yaramazlıklar bile güzel görülür ve “o daha küçük” denilir. Çocuk büyüdükçe¸ özgürlüğü kısıtlanır¸ her şeyi yapmasına müsaade verilmez¸ eğitim gayesiyle “artık sen büyüdün” denilir.
Batı ile bizim toplumumuzdaki eğitim anlayışındaki farkı¸ Dökmen ‘in verdiği örnekle daha yeterli anlayabiliriz. “Siz hiç yürümeye çıkmış çocukların¸ bir basamağa ya da koltuğa nasıl tırmandıklarını gözlediniz mi? Uğraşa debelene birkaç dakikalık bir çaba kararı¸ yerden 15-20 cm üste çıkarlar. Çıkar çıkmaz da şöyleki bir dikelip muzaffer bir kumandan edasıyla etraflarına bakarlar. Büyük iş başarmışlardır zira. Artık size sormak istiyorum: 14 aylık bir çocuğun¸ kan ter ortasında bir koltuğa tırmanmaya çalıştığını görseniz ne yaparsınız? Çocukların merdiven çıkmasına şuurlu olarak karışmayanlar¸ muhtemelen “çocuğun egosu güçlensin” diye¸ “kendine inancı artsın” diye¸ seyirci kalmayı tercih ediyorlar. Yardım eden bizler ise kendimizi sorumlu hissediyoruz; kafalarımızdaki “anne baba” tanımı¸ çocuklara kol kanat germemiz gerektiğini söylüyor. Bugün¸ “tek başına beceremez’ diye basamağı tırmanmasına yardım ediyoruz; yarın okul ödevlerine yardım ediyoruz, bir fazlaca şeyi kendi başına yapabilecek yaşa geldiği biçimde¸ yemek yemesine ve tuvalet paklığına yardım ediyoruz. Lisede üniversiteye başvurduğunda tercihlerini yaparken yardım ediyoruz; üniversiteyi bitirince iş bulmasına yardım ediyoruz, evlenmesine yardım ediyoruz. Çocuğun merdiven çıkmasına¸ “kendine olan inancı artsın” diye seyirci kalanlar¸ çocuklarını güçlendirmeye çalışıyorlar. Çocuğa yardım eden bizler ise¸ çocuğu güçlendirmekten çok çocuk ile aramızdaki bağı güçlendirmiş oluyoruz. Kim hakikat yapıyor? İki taraf da! Zira her iki taraf da insan münasebetlerinde sahip olduğu üslubu sergiliyor. Gerek bizlerin¸ gerekse Batılıların tavrında¸ doğrular ve yanlışlar bulunabilir. Örneğin bizler esirgeyici anne babalar olarak¸ bağımlı¸ hayat boyunca birilerinin dayanağına muhtaçlık duyacak bir insan yetiştiriyor olabiliriz. Çocuğuna daima olarak¸ bir yetişkine davranıyormuş üzere davranan Batılı ise tahminen kendine güvenen ve kişiselleşmiş bir insan yetiştiriyor; ama bu insan¸ ömrü boyunca anne baba-çocuk bağlantısındaki sıcaklığı arayabilir¸ ayrıyeten epey bireyselleşmenin bedelini¸ toplumda yalnızlık çekerek ödeyebilir.
bu biçimde ne yapmalıyız? Üstte iki kutup halinde sergilenen anne baba tavırlarının her ikisinden de vazgeçmekte¸ daha üst seviyede bir etkileşime yönelmekte fayda vardır. Öbür bir söyleyişle¸ Batı’daki anne baba halini kopya etmeyelim; fakat çocuklara çok karışma formundaki tutumumuzu da sürdürmeyelim; sadece eksikliğimizi belirleyip¸ kendi halimizi geliştirelim.
Belirli bir vakada¸ çocuğumuzu hem koruyup gözetebiliriz¸ birebir vakitte kişi yerine koyup kişiselleşmesine müsaade verebiliriz¸ tıpkı vakitte onu bir çocuk olarak görüp bağrımıza basabiliriz. Örnek: Çocuğumuz ömründe birinci sefer bir basamağa çıkmaya mı çalışıyor; düşecek üzere olursa tutabileceğimiz bir aralıktan izleyelim (koruyucu anne baba olmuş oluruz). Ancak çıkmasına karışmayalım (çocuğu kişi yerine koymuş¸ ona güvenmiş ve kendi başına övünebileceği bir iş yapmasına müsaade vermiş oluruz). Basamağı çıkıp da sevinince¸ onun bu sevincine çocuksu bir sevinçle katılalım¸ “aferin sana” diyelim¸ öpelim onu (çocuğa gerekli olan anne baba sıcaklığını vermiş oluruz). Dökmen hocanın verdiği örnekte görüldüğü üzere istikrarlı anne baba tavrından istikrarlı çocuklar yetişebilir.
Çocuk gelişimi¸ çocuğun davranışlarının ve alışkanlıklarının tümüdür. Çocuk¸ ortasında bulunduğu çevrede¸ karşılıklı etkileşim halinde gelişecektir. Davranış ve alışkanlıkları¸ yetiştiği aile ortamını ve anne babanın onun üstündeki tavırlarını yansıtacaktır. Çocuğa yönelik olan anne baba tutumları¸ onun davranış ve kişilik gelişmenini değişik hallerde etkilemektedir.
En sık yaptığımız yanlışlar aslında anne baba olarak kimi vakit kendi yetişkin hayatımızda da zorlandığımız alanlardır. Bu niçinle evvela kendi iyi/zayıf yanlarımızı bilmek, tahammülümüzün hudutlarından haberdar olmak, eşler içindeki bağlantıya itina göstermek de yanlışlarımızı yinelamamızı önleyen yollardır.
Mevzu çocuk yetiştirmek olunca neredeyse bütün kültürler birebir prensiplere sahiptir; ilgi ve yakınlık ile izleme ve denetim. Farklılıklar ise kültürlerin bunlardan ne anladığı ve nasıl uyguladığında ortaya çıkıyor.
Toplumumuzda uzun yıllar çok hami ve baskıcı tavır hâkim oldu. Disiplin ismi altında ağır bir baskı¸ çocuğun ruhunu bunalttı. “Terbiyeli” olmakla “sıkılgan” olmayı birbirine karıştırdık. Hâlbuki “utanmayı bilmek” ile “utangaç olmak” birbirinden farklı şeylerdi. Ağır baskı ve çok koruyuculuk altında öğretmeni ile konuşurken bile kekeleyen¸ ter ortasında yüzü kızaran¸ üniversite öğrencisi olduğu biçimde bir topluluk önünde konuşmayı “ölüm” ile eş bedel tutan¸ hakkını savunamayan¸ ne verilirse ona razı olan¸ doğruları seslendirmeye yüreği olmayan bireyler yetişti.
Çocuğa uygulanacak disiplin anlayışı konusunda bizim toplumumuzda ve bugünkü Batı toplumunda¸ anlayış farklılığı bulunmaktadır. Batılılar¸ çocuğun disiplinli bir biçimde yetişmesi için bebekken yani epeyce küçükken kimi yaptırımları uygularlar. Örneğin¸ çocuğun aşikâr saatlerde yatması¸ uyuması¸ emmesi kıymetlidir. Lakin çocuk büyüdükçe ona özgürlük verilmelidir. Hatta ona gerçek ve yanlışın öğretilmesi bile onun özgürlüğüne müdahaledir. Bizim toplumumuzda çocuk küçükken epey serbesttir¸ yaptığı yaramazlıklar bile güzel görülür ve “o daha küçük” denilir. Çocuk büyüdükçe¸ özgürlüğü kısıtlanır¸ her şeyi yapmasına müsaade verilmez¸ eğitim gayesiyle “artık sen büyüdün” denilir.
Batı ile bizim toplumumuzdaki eğitim anlayışındaki farkı¸ Dökmen ‘in verdiği örnekle daha yeterli anlayabiliriz. “Siz hiç yürümeye çıkmış çocukların¸ bir basamağa ya da koltuğa nasıl tırmandıklarını gözlediniz mi? Uğraşa debelene birkaç dakikalık bir çaba kararı¸ yerden 15-20 cm üste çıkarlar. Çıkar çıkmaz da şöyleki bir dikelip muzaffer bir kumandan edasıyla etraflarına bakarlar. Büyük iş başarmışlardır zira. Artık size sormak istiyorum: 14 aylık bir çocuğun¸ kan ter ortasında bir koltuğa tırmanmaya çalıştığını görseniz ne yaparsınız? Çocukların merdiven çıkmasına şuurlu olarak karışmayanlar¸ muhtemelen “çocuğun egosu güçlensin” diye¸ “kendine inancı artsın” diye¸ seyirci kalmayı tercih ediyorlar. Yardım eden bizler ise kendimizi sorumlu hissediyoruz; kafalarımızdaki “anne baba” tanımı¸ çocuklara kol kanat germemiz gerektiğini söylüyor. Bugün¸ “tek başına beceremez’ diye basamağı tırmanmasına yardım ediyoruz; yarın okul ödevlerine yardım ediyoruz, bir fazlaca şeyi kendi başına yapabilecek yaşa geldiği biçimde¸ yemek yemesine ve tuvalet paklığına yardım ediyoruz. Lisede üniversiteye başvurduğunda tercihlerini yaparken yardım ediyoruz; üniversiteyi bitirince iş bulmasına yardım ediyoruz, evlenmesine yardım ediyoruz. Çocuğun merdiven çıkmasına¸ “kendine olan inancı artsın” diye seyirci kalanlar¸ çocuklarını güçlendirmeye çalışıyorlar. Çocuğa yardım eden bizler ise¸ çocuğu güçlendirmekten çok çocuk ile aramızdaki bağı güçlendirmiş oluyoruz. Kim hakikat yapıyor? İki taraf da! Zira her iki taraf da insan münasebetlerinde sahip olduğu üslubu sergiliyor. Gerek bizlerin¸ gerekse Batılıların tavrında¸ doğrular ve yanlışlar bulunabilir. Örneğin bizler esirgeyici anne babalar olarak¸ bağımlı¸ hayat boyunca birilerinin dayanağına muhtaçlık duyacak bir insan yetiştiriyor olabiliriz. Çocuğuna daima olarak¸ bir yetişkine davranıyormuş üzere davranan Batılı ise tahminen kendine güvenen ve kişiselleşmiş bir insan yetiştiriyor; ama bu insan¸ ömrü boyunca anne baba-çocuk bağlantısındaki sıcaklığı arayabilir¸ ayrıyeten epey bireyselleşmenin bedelini¸ toplumda yalnızlık çekerek ödeyebilir.
bu biçimde ne yapmalıyız? Üstte iki kutup halinde sergilenen anne baba tavırlarının her ikisinden de vazgeçmekte¸ daha üst seviyede bir etkileşime yönelmekte fayda vardır. Öbür bir söyleyişle¸ Batı’daki anne baba halini kopya etmeyelim; fakat çocuklara çok karışma formundaki tutumumuzu da sürdürmeyelim; sadece eksikliğimizi belirleyip¸ kendi halimizi geliştirelim.
Belirli bir vakada¸ çocuğumuzu hem koruyup gözetebiliriz¸ birebir vakitte kişi yerine koyup kişiselleşmesine müsaade verebiliriz¸ tıpkı vakitte onu bir çocuk olarak görüp bağrımıza basabiliriz. Örnek: Çocuğumuz ömründe birinci sefer bir basamağa çıkmaya mı çalışıyor; düşecek üzere olursa tutabileceğimiz bir aralıktan izleyelim (koruyucu anne baba olmuş oluruz). Ancak çıkmasına karışmayalım (çocuğu kişi yerine koymuş¸ ona güvenmiş ve kendi başına övünebileceği bir iş yapmasına müsaade vermiş oluruz). Basamağı çıkıp da sevinince¸ onun bu sevincine çocuksu bir sevinçle katılalım¸ “aferin sana” diyelim¸ öpelim onu (çocuğa gerekli olan anne baba sıcaklığını vermiş oluruz). Dökmen hocanın verdiği örnekte görüldüğü üzere istikrarlı anne baba tavrından istikrarlı çocuklar yetişebilir.
Çocuk gelişimi¸ çocuğun davranışlarının ve alışkanlıklarının tümüdür. Çocuk¸ ortasında bulunduğu çevrede¸ karşılıklı etkileşim halinde gelişecektir. Davranış ve alışkanlıkları¸ yetiştiği aile ortamını ve anne babanın onun üstündeki tavırlarını yansıtacaktır. Çocuğa yönelik olan anne baba tutumları¸ onun davranış ve kişilik gelişmenini değişik hallerde etkilemektedir.