CatWalk
New member
Seray Şahinler – Ummanlı muharrir ve akademisyen Jokha Alharthi, 2019’da kazandığı Man Booker ile edebiyat tarihine ismini yazdırdı. Muharririn “Dolunay Kadınları” romanı edebiyatın en itibarlı ödüllerinden Man Booker’a layık görünen Arapçadan çevrilmiş birinci roman oldu. Alharthi, romanda üç kız kardeş üzerinden ülkesinin toplumsal dönüşümüne dair bir hikaye sunuyor. Umman’ın bir köyünde kız kardeşlerin tıpkı yazgı dokusundaki kıssası, farklı yollara yanlışsız ilerlerken bu döngüyü kırmak için farklı hayatlar kurmaya çalışan çocukları, tıpkı göbek bağıyla bağlanmış üzere çemberi bir daha döndürüyor. Muharririn önümüzdeki yıl yeni bir romanı daha Türkçede yayımlanacak. İstanbul’a konuk olan Alharthi ile konuştuk.
Umman’da yaşanan toplumsal değişimi üç kız kardeş üzerinden anlatma fikri nasıl doğdu?
Başta üç hanımı düşünmüyordum. Umman’la ilgili eskiyi ve yeniyi anlatan bir şey planlıyordum. Bu romanı yazmadan birkaç yıl evvel hatırlamak istedim. Küçükken ninemin klasik bir çiftliği vardı. Orada gördüklerim, klâsik eşyalar ve mimari bir gün ortadan kaybolacaktı. Zira Umman kısa bir müddetde süratli bir değişim yaşadı. Yaşadıklarımı, gördüklerimi bir kitapta yazmak ve sonsuza kaydetmek istedim. 26 yaşında Edinburgh’a doktora için gelmiştim. Oralarda gurbeti ve soğuğu yaşadım. Tezimi İngilizce yazmaya çalışırken Arapça bir şeyler yazmak ve bunda Umman’ı anlatmak istediğimi fark ettim.
Toplum değiştikçe birey de değişiyor. Romandaki bayanlar geleneği, çağdaşı ve ikisi içinde sıkışıp kalanları sembolize ediyor .
Evet romanın ana fikri bu. Romanı yazmaya başladığımda o klâsik havayı romana aksettirmek istediğimde üç kızı düşünmeye başladım. Nasıl yazabilirdim diye düşünürken, bu üç kızın o değişimi aktarabileceğine karar verdim. Çiftlikte klasik mimarlığı, eski âdetleri gördüğümde onlara ne kadar tutkun olduğumu fark ettim. Umman tek ya da iki jenerasyonda tamamıyla bir değişim yaşadı. Körfez ülkelerinde bu değişim epey süratli yaşanır. Asırlarca değişmeyen o geleneklerin birden değişmesi hayli büyük bir etkiydi hepimiz için. Nineme “Kölelik kaldırıldı, artık bir köle bile alınmayacak” deseler epey garip bulurdu. Bu süratli değişimi aktarmak istedim. Klâsik konutları bir apartmanla değiştirmek, elektronik aletlere adapte olmak fazlaca kolay. Biz beşerler yeni ahlak ve etik anlayışına nasıl yaklaşacağız? Bunu düşünüyorum.
Siz bu dönüşümden bir muharrir olarak nasıl etkilendiniz?
Şöyle bir örnekle anlatayım: 80’lerde devlet okulu açıldığında biroldukça aile en büyük kızlarının üniversiteye gitmesine ortam epey karışık olduğu için müsaade etmedi. Tıpkı aile ikinci kızını üniversiteye gönderdi. Son kızını ise Batı’ya yolladı. Birebir ailede yaşanan değişim bu. Müellif olarak bunları gözlemlemekle meşgulüm. Bundan besleniyorum. Mükafatı aldıktan ve roman birfazlaca lisana çevrildikten daha sonra kimi insanları kitabı Umman’ı tanımak için bir toplumsal doküman olarak görmeye başladılar. Lakin benim gayem ya da isteğim bu değildi. Yazmaya çalıştığım şey yalnızca bir roman, üzerinde oynanabilecek karakterler. Toplumu bir biçimde anlatmaya çalışıyorum. İncelemeler ve dokunuşlarla.
Bu aslında temelinde Umman’a dair bir hikaye. Oranın toplumsal kodlarıyla bezenmiş.
Bir muharrir birinci başta mert olmalı. “Altıncı Hicri Yıl”da büyük bir âlim vardır, “Kim bir şey yazarsa o tenkit edilmeye hazır olmalıdır,” der. Bir müellif evvela buna hazır olmalı. Ben kendimi şanslı hissediyorum. Yaşadığım ortam değişik kültürlerden, kıssalardan esintiye sahip. Küçükken yaşadığım, derlediğim öyküleri yazacağımı düşünmezdim bile. Tarihi çemberler de bunun için değerli.
Kitap mükafattan daha sonra birfazlaca lisana çevrildi, daha epey beşere ulaştınız. Reaksiyonlar nasıl oldu?
Hindistan’a gittiğimde “Bu roman tam bizi anlatıyor” dediler. Bir muharrir olarak rastgele bir din, lisan, ırk düşünmeden yazmaya çalıştım. Fakat Hintliler, Müslüman bir müellif olmamdan dolayı fazlaca memnun oldu. Beni bir çembere dahil ettiler lakin ben onlarla birebir fikirde değillim. İspanya, Britanya, Yeni Zelanda üzere yerlerdeyse görmedikleri bir toplumu tanımaya başladıklarını söylemiş olduler. Onların dikkatini çekense karakterlerin içindeki itilaflar, farklılıklardı.
Mükafata başvurulduğundan haberim bile yoktu
Man Booker Mükafatı ile tarihe geçtiniz. Neler hissettiniz mükafatı kazanınca?
O romanı yazarken çeviri edileceğini bile düşünmemiştim. Arap toplumuna yazmaya çalıştığım bir eserdi. 2018’de çeviri edildiğinde yayınevindeki sorumlu kişi Man Booker’a sunmuş. Benim haberim bile yoktu. Ajanstan arayıp listeye girmeye hak kazandınız dediler. daha sonra ödül haberi geldi. Çok mutlu ve keyifli oldum. Edebiyat söylemiş olduğiniz vakit daha epeyce Lübnan, Mısır’ın edebiyatı akla gelir. Ancak ben bu romanla bir ülkenin daha listeye eklendiğini düşünüyorum. Bu roman Umman edebiyatına da bir atıf. İngiltere’de yaşayanlar, Umman’ı araştırmaya, Arap edebiyatını tanımaya müsait eserler nedir diye araştırmaya başladılar. Bu da epeyce memnun etti beni.
Batı’nın Müslüman klişesi kırılıyor
Son senelerda Müslüman bayanların sesi daha gür çıkıyor, uğraşları daha görünür oluyor. Ben bu romanı bu sesin bir modülü üzere görüyorum.
Müslüman bayanlar hakkında yazılanlar klişelerden ibarettir genelde. Bütün yazılar baskı altında, reddedilmiş ve sesini çıkaramayan bayanları anlatır. O klişe hayattan uzak durmaya çalıştım. Yaşadığım hayat bu değil. Olağan ki baskı altında bayanlar var. Ancak baskı altında erkekler de var. Müslümanların hayatları Batı’nın anlattığı ve yansıttığından farklı şeyleri barındırıyor. Onun için romanı yabancı lisanlara çevrilmeye başladığında kapak dizaynlarında peçeli ve ağlayan bayanlar gelmeye başladı. Hepsini reddettim zira bu gerçekçi olmayan oryantalist bir bakış açısı ve bizi yansıtmıyor.
Umman’da yaşanan toplumsal değişimi üç kız kardeş üzerinden anlatma fikri nasıl doğdu?
Başta üç hanımı düşünmüyordum. Umman’la ilgili eskiyi ve yeniyi anlatan bir şey planlıyordum. Bu romanı yazmadan birkaç yıl evvel hatırlamak istedim. Küçükken ninemin klasik bir çiftliği vardı. Orada gördüklerim, klâsik eşyalar ve mimari bir gün ortadan kaybolacaktı. Zira Umman kısa bir müddetde süratli bir değişim yaşadı. Yaşadıklarımı, gördüklerimi bir kitapta yazmak ve sonsuza kaydetmek istedim. 26 yaşında Edinburgh’a doktora için gelmiştim. Oralarda gurbeti ve soğuğu yaşadım. Tezimi İngilizce yazmaya çalışırken Arapça bir şeyler yazmak ve bunda Umman’ı anlatmak istediğimi fark ettim.
Toplum değiştikçe birey de değişiyor. Romandaki bayanlar geleneği, çağdaşı ve ikisi içinde sıkışıp kalanları sembolize ediyor .
Evet romanın ana fikri bu. Romanı yazmaya başladığımda o klâsik havayı romana aksettirmek istediğimde üç kızı düşünmeye başladım. Nasıl yazabilirdim diye düşünürken, bu üç kızın o değişimi aktarabileceğine karar verdim. Çiftlikte klasik mimarlığı, eski âdetleri gördüğümde onlara ne kadar tutkun olduğumu fark ettim. Umman tek ya da iki jenerasyonda tamamıyla bir değişim yaşadı. Körfez ülkelerinde bu değişim epey süratli yaşanır. Asırlarca değişmeyen o geleneklerin birden değişmesi hayli büyük bir etkiydi hepimiz için. Nineme “Kölelik kaldırıldı, artık bir köle bile alınmayacak” deseler epey garip bulurdu. Bu süratli değişimi aktarmak istedim. Klâsik konutları bir apartmanla değiştirmek, elektronik aletlere adapte olmak fazlaca kolay. Biz beşerler yeni ahlak ve etik anlayışına nasıl yaklaşacağız? Bunu düşünüyorum.
Siz bu dönüşümden bir muharrir olarak nasıl etkilendiniz?
Şöyle bir örnekle anlatayım: 80’lerde devlet okulu açıldığında biroldukça aile en büyük kızlarının üniversiteye gitmesine ortam epey karışık olduğu için müsaade etmedi. Tıpkı aile ikinci kızını üniversiteye gönderdi. Son kızını ise Batı’ya yolladı. Birebir ailede yaşanan değişim bu. Müellif olarak bunları gözlemlemekle meşgulüm. Bundan besleniyorum. Mükafatı aldıktan ve roman birfazlaca lisana çevrildikten daha sonra kimi insanları kitabı Umman’ı tanımak için bir toplumsal doküman olarak görmeye başladılar. Lakin benim gayem ya da isteğim bu değildi. Yazmaya çalıştığım şey yalnızca bir roman, üzerinde oynanabilecek karakterler. Toplumu bir biçimde anlatmaya çalışıyorum. İncelemeler ve dokunuşlarla.
Bu aslında temelinde Umman’a dair bir hikaye. Oranın toplumsal kodlarıyla bezenmiş.
Bir muharrir birinci başta mert olmalı. “Altıncı Hicri Yıl”da büyük bir âlim vardır, “Kim bir şey yazarsa o tenkit edilmeye hazır olmalıdır,” der. Bir müellif evvela buna hazır olmalı. Ben kendimi şanslı hissediyorum. Yaşadığım ortam değişik kültürlerden, kıssalardan esintiye sahip. Küçükken yaşadığım, derlediğim öyküleri yazacağımı düşünmezdim bile. Tarihi çemberler de bunun için değerli.
Kitap mükafattan daha sonra birfazlaca lisana çevrildi, daha epey beşere ulaştınız. Reaksiyonlar nasıl oldu?
Hindistan’a gittiğimde “Bu roman tam bizi anlatıyor” dediler. Bir muharrir olarak rastgele bir din, lisan, ırk düşünmeden yazmaya çalıştım. Fakat Hintliler, Müslüman bir müellif olmamdan dolayı fazlaca memnun oldu. Beni bir çembere dahil ettiler lakin ben onlarla birebir fikirde değillim. İspanya, Britanya, Yeni Zelanda üzere yerlerdeyse görmedikleri bir toplumu tanımaya başladıklarını söylemiş olduler. Onların dikkatini çekense karakterlerin içindeki itilaflar, farklılıklardı.
Mükafata başvurulduğundan haberim bile yoktu
Man Booker Mükafatı ile tarihe geçtiniz. Neler hissettiniz mükafatı kazanınca?
O romanı yazarken çeviri edileceğini bile düşünmemiştim. Arap toplumuna yazmaya çalıştığım bir eserdi. 2018’de çeviri edildiğinde yayınevindeki sorumlu kişi Man Booker’a sunmuş. Benim haberim bile yoktu. Ajanstan arayıp listeye girmeye hak kazandınız dediler. daha sonra ödül haberi geldi. Çok mutlu ve keyifli oldum. Edebiyat söylemiş olduğiniz vakit daha epeyce Lübnan, Mısır’ın edebiyatı akla gelir. Ancak ben bu romanla bir ülkenin daha listeye eklendiğini düşünüyorum. Bu roman Umman edebiyatına da bir atıf. İngiltere’de yaşayanlar, Umman’ı araştırmaya, Arap edebiyatını tanımaya müsait eserler nedir diye araştırmaya başladılar. Bu da epeyce memnun etti beni.
Batı’nın Müslüman klişesi kırılıyor
Son senelerda Müslüman bayanların sesi daha gür çıkıyor, uğraşları daha görünür oluyor. Ben bu romanı bu sesin bir modülü üzere görüyorum.
Müslüman bayanlar hakkında yazılanlar klişelerden ibarettir genelde. Bütün yazılar baskı altında, reddedilmiş ve sesini çıkaramayan bayanları anlatır. O klişe hayattan uzak durmaya çalıştım. Yaşadığım hayat bu değil. Olağan ki baskı altında bayanlar var. Ancak baskı altında erkekler de var. Müslümanların hayatları Batı’nın anlattığı ve yansıttığından farklı şeyleri barındırıyor. Onun için romanı yabancı lisanlara çevrilmeye başladığında kapak dizaynlarında peçeli ve ağlayan bayanlar gelmeye başladı. Hepsini reddettim zira bu gerçekçi olmayan oryantalist bir bakış açısı ve bizi yansıtmıyor.