Biliyorsunuz yeni ekonomik büyüme sayıları belirtildi ve TÜİK’e bakılırsa Türkiye 2021’in 1. çeyreğinde geçen yılın birebir çeyreğine nazaran yüzde 7 büyüdü. Ne var ki, halkın geneli bu büyümeyi hissetmiyor. örneğin Metropoll’ün mayıs ayında paylaştığı ankete bakılırsa, halk Türkiye’nin en değerli sıkıntılarının açık ortayla iktisat ve işsizlik olduğunu düşünüyor (1). Dahası TÜİK’in işsizlik sayıları da hayli iç açıcı değil, çünkü geniş tarifli işsizlik oranı yüzde 27.4’e çıkmış durumda.
Pekala TÜİK palavra mı söylüyor? Yani TÜİK, sayılarla oynadığı için mi yüzde 7 büyüme tespit ediyor?
Malum TÜİK son periyotta pek itimat kaybetti, bu yüzden deklare ettiğı sayılar kuşkuyla bakılıyor. Lakin yazımızın konusu bu değil… Yalnızca TÜİK’in şayet enflasyonu olduğundan düşük tespit ediyorsa, öteki her şeyi hakikat yapsa bile fiyat deflatörü yanlış olduğundan, ekonomik büyümeyi de gerçekte olduğundan yüksek tespit edeceğini belirtelim. Fakat TÜİK’in söylemiş olduği büyüme sayılarına nazaran bile işçi sınıfı yaklaşık 5 yıldır büyümeden çok faydalanamıyor. Zira gelir dağılımı uzun bir müddetdir ve bilhassa de pandemi periyodunda emeğin aleyhine bozuluyor.
EMEK HİSSELERİNDEKİ DÜŞÜŞ
Ayrıntılara girmek için Grafik 1’e bakalım. Grafik 1, çalışanlara giden toplam işgücü ödemelerinin GSYH ortasındaki hissesini gösteriyor. Grafikteki yüzde oranlar, çeyreklik değişimleri yakalayabilmek için mevsimsellikten arındırılmış. Grafik 1’e göre emeğin ulusal gelirden aldığı hisse birinci vakit içinderda 15 Temmuz darbe teşebbüsünün olduğu ve OHAL’in başladığı 2016’nın 3.çeyreğinde darbe yemiş. 2016 3Ç’den 2018 3Ç’ye kadar işgücü ödemelerinin GSYH’deki hissesi yüzde 33.1’den, yüzde 29.4’e düşmüş.
Kuşkusuz OHAL periyodu grev yasakları emek hareketlerine önemli bir darbe vurdu. ötürüsıyla düşen fiyat hissesinde bu yasakların kıymetli bir tesiri var. Malum OHAL periyodunda grev ertelemeleri artık otomatiğe bağlanırken, Tayyip Erdoğan da bir konuşmasında “şimdi grev tehdidi olan yere biz OHAL’den istifade ederek anında müdahale ediyoruz” diyerek OHAL’in emek hareketlerine karşı kullanıldığını açıkça belirtmişti. Aslında benzeri öyküleri biz bir daha otoriter idarelerin emek hareketlerini baskıladığı 12 Eylül Darbesi yahut Latin Amerika’daki sol hükümetlere karşı yapılan darbelerden biliyoruz. Olağan pazarlık gücü esasen zayıflayan emek kesitinin, 2016 3Ç ve 2018 3Ç içinde yüzde 7-8’lerden, yüzde 15-25’lere yükselen tüketici enflasyonu karşısında fiyatlarını gerçek bazda manalı bir biçimde arttırması da güzelce zorlaştı.
daha sonrasında bir ölçü toparlayan emeğin gelirden aldığı hisse, pandemi ile tekrar büyük darbe yiyerek 2019 4Ç ve 2021 1Ç içinde, yüzde 31.2’den yüzde 27.2’ye geriledi. Bu kadar bir büyük düşüş, lakin ekonomik kriz yahut askeri darbe üzere olağan dışı olaylarda görülüyor. Pandemi periyodunda de, bir yandan artan işsizlik, öbür yandan patronun çalışanını fiyatsız müsaadeye gönderme tehdidi çalışanın bir daha elini zayıflatırken; bunların üzerine bir daha fırlayan enflasyon işgücü ödemelerinin ulusal gelirdeki hissesinin aşağı çekilmesinde değerli rol oynadı (2).
Bu ortada sermaye sahiplerinin de, brüt işletme artığı/karma gelir olarak ulusal gelirden aldıkları hisse 2016’nin 3.çeyreği ve 2021 1.çeyreği içinde; yüzde 56.6’dan yüzde 62.8’e çıktı (3). Bu artışta, sermaye sahiplerinin emek karşısındaki pazarlık gücünün artmasının yanında, ellerindeki döviz varlıklarının pahalanması de tesirli oldu.
Aslında Grafik 1’deki sayılar bile, gelir dağılımındaki bozulmayı tam olarak göstermiyor, zira brüt işletme artığı aslında ekseriyetle ekonomik durumu işçi sınıfına daha yakın olan kendi hesabına çalışanların ve fiyatsız aile personellerinin de gelirlerini içeriyor. bahsetmiş olduğumiz devirde, proleterleşmenin devam ettiğini, yani kendi hesabına çalışanlar ve fiyatsız aile emekçilerinin toplam istihdam ortasındaki hissesinin yaklaşık 3 yüzde puan kadarının da fiyatlı çalışanlara kaydığını hesaba katarsak, gelir dağılımındaki bozulmanın Grafik 1’in gösterdiğinden de berbat olduğunu söyleyebiliriz.
PEKALA HANGİ BÖLÜMÜN GELİRİ NE KADAR ARTTI?
Gelir dağılımındaki değişimler kıymetli, zira gelir dağılımının bozulduğu bir ortamdaki büyüme, halkın geneline tam olarak yansımıyor. Gerçekten Grafik 2’ye nazaran de, tüketici enflasyonundan arındırılmış işgücü ödemeleri 2016 1Ç’den 2019 4Ç’ye yalnızca yüzde 10.9 artarken, pandemi devrinde (2019 4Ç-2021 1Ç), yüzde 1.3 düşmüş. Dikkat edin bu vakitte nüfus artmaya devam ediyor, dahası kendi hesabına çalışan bir küme da fiyatlı işgücünün bir kesimi oldu. Birebir devirde (2016 1Ç-2021 1Ç), bir daha TÜFE’den arındırılmış brüt işletme artığı/karma gelir tam yüzde 43.4 artmış. Üstelik bu artışın yarıya yakını da pandemi periyodunda gerçekleşmiş.
Aslında halkın genelinin cebine yansımayan büyüme, vatandaşın memnuniyetsizliğine yansıyor. örneğin son periyotta büyümenin emekten çok sermaye kesitine yaradığını gösteren bir öteki gösterge, TÜİK’in inanç endeksleri. TÜİK, ekonomik itimat endekslerini oluştururken hem yöneticilerle, tıpkı vakitte tüketicilerle anket yapıyor. Tüketici eğilimine dayalı, yani halkın geneline sorularak oluşturulan endekse göre (Grafik 3, mavi çizgi), Türkiye 2018’de krize girmiş ve tekrar da dar boğazdan çıkamamış. halbuki iktisada yöneticilerin penceresinden bakıldığında değişik bir tablo var. İmalat endüstrinde faaliyet gösteren işyerlerinin üst seviye yöneticileriyle yapılan anketlere dayalı gerçek kesim inanç endeksine göre, iktisat pandemi haricindeki birkaç ayı saymazsak, 2018 daha sonrasında yavaş yavaş toparlanmış.
* Greenwich Üniversitesi, İktisat ve Memleketler arası İşletmecilik Kısmı Öğretim Üyesi
Yazının tamamı burada.
Pekala TÜİK palavra mı söylüyor? Yani TÜİK, sayılarla oynadığı için mi yüzde 7 büyüme tespit ediyor?
Malum TÜİK son periyotta pek itimat kaybetti, bu yüzden deklare ettiğı sayılar kuşkuyla bakılıyor. Lakin yazımızın konusu bu değil… Yalnızca TÜİK’in şayet enflasyonu olduğundan düşük tespit ediyorsa, öteki her şeyi hakikat yapsa bile fiyat deflatörü yanlış olduğundan, ekonomik büyümeyi de gerçekte olduğundan yüksek tespit edeceğini belirtelim. Fakat TÜİK’in söylemiş olduği büyüme sayılarına nazaran bile işçi sınıfı yaklaşık 5 yıldır büyümeden çok faydalanamıyor. Zira gelir dağılımı uzun bir müddetdir ve bilhassa de pandemi periyodunda emeğin aleyhine bozuluyor.
EMEK HİSSELERİNDEKİ DÜŞÜŞ
Ayrıntılara girmek için Grafik 1’e bakalım. Grafik 1, çalışanlara giden toplam işgücü ödemelerinin GSYH ortasındaki hissesini gösteriyor. Grafikteki yüzde oranlar, çeyreklik değişimleri yakalayabilmek için mevsimsellikten arındırılmış. Grafik 1’e göre emeğin ulusal gelirden aldığı hisse birinci vakit içinderda 15 Temmuz darbe teşebbüsünün olduğu ve OHAL’in başladığı 2016’nın 3.çeyreğinde darbe yemiş. 2016 3Ç’den 2018 3Ç’ye kadar işgücü ödemelerinin GSYH’deki hissesi yüzde 33.1’den, yüzde 29.4’e düşmüş.
Kuşkusuz OHAL periyodu grev yasakları emek hareketlerine önemli bir darbe vurdu. ötürüsıyla düşen fiyat hissesinde bu yasakların kıymetli bir tesiri var. Malum OHAL periyodunda grev ertelemeleri artık otomatiğe bağlanırken, Tayyip Erdoğan da bir konuşmasında “şimdi grev tehdidi olan yere biz OHAL’den istifade ederek anında müdahale ediyoruz” diyerek OHAL’in emek hareketlerine karşı kullanıldığını açıkça belirtmişti. Aslında benzeri öyküleri biz bir daha otoriter idarelerin emek hareketlerini baskıladığı 12 Eylül Darbesi yahut Latin Amerika’daki sol hükümetlere karşı yapılan darbelerden biliyoruz. Olağan pazarlık gücü esasen zayıflayan emek kesitinin, 2016 3Ç ve 2018 3Ç içinde yüzde 7-8’lerden, yüzde 15-25’lere yükselen tüketici enflasyonu karşısında fiyatlarını gerçek bazda manalı bir biçimde arttırması da güzelce zorlaştı.
daha sonrasında bir ölçü toparlayan emeğin gelirden aldığı hisse, pandemi ile tekrar büyük darbe yiyerek 2019 4Ç ve 2021 1Ç içinde, yüzde 31.2’den yüzde 27.2’ye geriledi. Bu kadar bir büyük düşüş, lakin ekonomik kriz yahut askeri darbe üzere olağan dışı olaylarda görülüyor. Pandemi periyodunda de, bir yandan artan işsizlik, öbür yandan patronun çalışanını fiyatsız müsaadeye gönderme tehdidi çalışanın bir daha elini zayıflatırken; bunların üzerine bir daha fırlayan enflasyon işgücü ödemelerinin ulusal gelirdeki hissesinin aşağı çekilmesinde değerli rol oynadı (2).
Bu ortada sermaye sahiplerinin de, brüt işletme artığı/karma gelir olarak ulusal gelirden aldıkları hisse 2016’nin 3.çeyreği ve 2021 1.çeyreği içinde; yüzde 56.6’dan yüzde 62.8’e çıktı (3). Bu artışta, sermaye sahiplerinin emek karşısındaki pazarlık gücünün artmasının yanında, ellerindeki döviz varlıklarının pahalanması de tesirli oldu.
Aslında Grafik 1’deki sayılar bile, gelir dağılımındaki bozulmayı tam olarak göstermiyor, zira brüt işletme artığı aslında ekseriyetle ekonomik durumu işçi sınıfına daha yakın olan kendi hesabına çalışanların ve fiyatsız aile personellerinin de gelirlerini içeriyor. bahsetmiş olduğumiz devirde, proleterleşmenin devam ettiğini, yani kendi hesabına çalışanlar ve fiyatsız aile emekçilerinin toplam istihdam ortasındaki hissesinin yaklaşık 3 yüzde puan kadarının da fiyatlı çalışanlara kaydığını hesaba katarsak, gelir dağılımındaki bozulmanın Grafik 1’in gösterdiğinden de berbat olduğunu söyleyebiliriz.
PEKALA HANGİ BÖLÜMÜN GELİRİ NE KADAR ARTTI?
Gelir dağılımındaki değişimler kıymetli, zira gelir dağılımının bozulduğu bir ortamdaki büyüme, halkın geneline tam olarak yansımıyor. Gerçekten Grafik 2’ye nazaran de, tüketici enflasyonundan arındırılmış işgücü ödemeleri 2016 1Ç’den 2019 4Ç’ye yalnızca yüzde 10.9 artarken, pandemi devrinde (2019 4Ç-2021 1Ç), yüzde 1.3 düşmüş. Dikkat edin bu vakitte nüfus artmaya devam ediyor, dahası kendi hesabına çalışan bir küme da fiyatlı işgücünün bir kesimi oldu. Birebir devirde (2016 1Ç-2021 1Ç), bir daha TÜFE’den arındırılmış brüt işletme artığı/karma gelir tam yüzde 43.4 artmış. Üstelik bu artışın yarıya yakını da pandemi periyodunda gerçekleşmiş.
Aslında halkın genelinin cebine yansımayan büyüme, vatandaşın memnuniyetsizliğine yansıyor. örneğin son periyotta büyümenin emekten çok sermaye kesitine yaradığını gösteren bir öteki gösterge, TÜİK’in inanç endeksleri. TÜİK, ekonomik itimat endekslerini oluştururken hem yöneticilerle, tıpkı vakitte tüketicilerle anket yapıyor. Tüketici eğilimine dayalı, yani halkın geneline sorularak oluşturulan endekse göre (Grafik 3, mavi çizgi), Türkiye 2018’de krize girmiş ve tekrar da dar boğazdan çıkamamış. halbuki iktisada yöneticilerin penceresinden bakıldığında değişik bir tablo var. İmalat endüstrinde faaliyet gösteren işyerlerinin üst seviye yöneticileriyle yapılan anketlere dayalı gerçek kesim inanç endeksine göre, iktisat pandemi haricindeki birkaç ayı saymazsak, 2018 daha sonrasında yavaş yavaş toparlanmış.
* Greenwich Üniversitesi, İktisat ve Memleketler arası İşletmecilik Kısmı Öğretim Üyesi
Yazının tamamı burada.